Jean Claude Golvın'ın Antik Çağ Antakyası İllüstrasyonu 

Antakya’nın bulunduğu coğrafya bereketli ovaları, ticaret yolları üzerindeki konumu, üzel iklimi sulak alanları ile şansı, ancak beşeri etkenler olan savaşlar, işgaller ve en önemlisi bölgenin depremselliği Antakya’nın felaketi olmuştur. Epigrafik veriler ve antik kaynakların yanısıra İslam kaynakları ve arkeolojik ve jeolojik araştırmalar değerlendirildiğinde tanımlanan depremlerde belki de en çok adı geçen yer Antakya ve çevresidir. Son yıllarda yapılan bir çalışmada antik çağlardan 1900 lü yıllara kadar tutulan kayıtlara göre Antakya’nın ismi anılarak yaşanan etkili deprem sayısı otuzun üzerindedir. Bir kentin bu kadar çok yıkıma uğraması ve yeniden ayağa kalkması belki de Antakya’yı diğer kentler içinde en özgün kılan yanını göstermektedir.

Antakya’nın kentsel dokusu ile göz kamaştırdığı ve Doğunun Taçlı Kenti unvanını taşıdığı süreç içinde yaşanan depremlere hem antik yazarların kayıtları hem de kentte yürütülen kazı ve araştırmalar tanıklık etmektedir. Bunlar arasında kentte yıkıcı tahribat yapan depremler ve bunların etkileri erken dönemlerde antik yazarların verileri ve arkeolojik verilerle tanımlanmaktadır. Antakya’daki depremler ile ilgili antik yazarlar Johannes Malalas (MS 490- 570), Dio Cassius (MS 155-235), Marcus Junianus Justinus (MS 2. yüzyıl), Johannes Chrysostomos (MS 349-407), Philostratus (MS 170-245), Procopius, (MS 500-565) Evagrius (MS 536-594), Theophanes (MS 6. yüzyıl), Psuedo Dionysius (MS 5.-6. yy), ayrıntılı bilgiler vermektedir. Eski çağ tarihçisi G. Downey ve sismolog N. Ambrasesy yayınlarında Antakya’da yaşanan depremler hakkında ayrıntılı bilgiler vermektedir. Ayrıca 1932-1939 yılı kazılarını içeren beş ciltlik “Antioch on the Orontes” yayınları ve son yıllarda yapılan kazı ve araştırmalar da Antakya depremlerinin arkeolojik kanıtlarını oluşturur. Antakyalı kronik yazarı Malalas kayıtlarına göre bilinen en erken depremi Antiokhus IV (MÖ 215-164) dönemine tarihlendirilir. Kenti vebadan korumak amacıyla kayaca oyulan anıtsal heykel Kharon heykelinin inşaasından bir süre sonra depremlerden kenti koruması için aynı yerde ayrı bir kaya oygu heykel daha yaptırılır.

Müze Otel kazısında kamusal yapının mozaik döşemesindeki depremin yol açtığı çökme izleri. ©Cemal Emden

Bilinen ikinci deprem Seleukos Kralı Alexander Balas (MÖ 152-145) döneminde yaşanmıştır. Malalas, MÖ 148/130’a tarihlenen bu depremi “θεομηνια” “tanrının gazabı” olarak tanımlar. Deprem 21 Peritios (Şubat) ayında sabah 10’da, Antiokhus’un sekizinci yılında, kentin kuruluşundan 152 yıl sonra meydana gelmiş ve yıkılan kent yeniden inşa edilmiştir.

MÖ 69-66 yılları arasında Suriye’de meydana gelen deprem muhtemelen Antakya depremidir ancak ayrıntılı bir yer tanımı yoktur. Bu depremde kronik yazarı Justinus 170.000 kişinin öldüğünü ve birçok şehrin yerle bir olduğunu; Kâhinlerin bu alameti işlerin değişeceğine dair bir işaret olarak yorumladığını anlatır. Abartılı bir nüfus kaybına yol açan bu depremde kentin yıkıma uğradığını, MÖ 64’de Pompeius’ın Antakya’yı işgal etmesi ve ardından yıkılan yapıların yeniden yapıldığını gösteren imar faaliyetidir…

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi 91. Sayı “Deprem”