Atatürk, bilimin merkezi olarak gördüğü üniversitelerin temel unsuru olan öğrencilere ve öğretim üyelerine büyük önem vermiştir. Haziran 1923’te öğretim üyelerine “Bilimin millî istiklâl ile eş olduğu cihetle işgal buyurmakta olduğunuz öğretim kürsülerinde memleketin, siz bilim adamları dahi hiç şüphesiz aynı savaşın kahramanlarısınız” şeklinde bir mesaj göndererek verdiği önemi vurgulamıştır.

İstanbul Üniversitesi, Türkiye Cumhuriyeti’nin, Osmanlı İmparatorluğu’ndan miras olarak devraldığı tek üniversite olan Dârülfünûn-ı Osmanî’nin yeniden yapılandırılması ile kurulmuştur. 1848 yılında kurulan, “Fenler Evi” ve “Bilimlerin Kapısı” anlamlarını taşıyan Dârülfünûn’da, 1863 yılında dersler verilmeye başlanmış, 1869 yılında ismi Dârülfünûn-ı Osmanî olarak tasdik edilmiştir. 1873 yılında kurum lağvedilmiş ve nihayetinde 1 Ağustos 1900’de Sultan II. Abdülhamit döneminde “Dârülfünûn- ı Şâhâne” adıyla, üniversite seviyesinde eğitim veren bir kurum olarak yeniden kurulmuştur. 1909’da ise kurumun adı yeniden Dârülfünûn-ı Osmanî olarak değiştirilmiştir. Dârülfünûn-ı Osmanî, Tıp, Hukuk, Edebiyat ve Fen gibi alt teşkilatlara sahip olup, yöneticisi “Dârülfünûn Emini” olarak isimlendirilmiştir. Cumhuriyet döneminde 493 sayılı kanun ile 1924 yılında “İstanbul Dârülfünûnu” olarak yeniden isimlendirilmiştir. 7 Ekim 1925’te İstanbul Dârülfünûnu’nun konumu yasal bir düzenleme ile yeniden yapılandırılmış, bilimsel, idari ve mali yönlerden özerk hale getirilmiştir. Ayrıca bu düzenleme ile İstanbul Dârülfünûnu, kendisine bağlı farklı ihtisas alanları için fakülte statüsü kazanmıştır.

Yapılan tüm bu düzenlemelere rağmen söz konusu kurumun cumhuriyetin çağdaş hedefleri doğrultusunda yetersiz kalacağını düşünen Atatürk, gelecek vadeden öğrencileri yurt dışına göndererek planladığı üniversite reformu için hazırlıkları sürdürmüştür. Atatürk’ün 1930 yılında, “Yurdun içinde ve dışında tahsilde yahut stajda bulunan çocukların yetişip, birbiri ardından işe atılacakları günler de yaklaşıyor. Bu itibarla adamsızlık yüzünden çektiğimiz sıkıntıların hafiflemeye başlayacağı zamanın uzakta olmadığına inanabiliriz”, sözleri Hasan Rıza Soyak’ın anılarından bilinmektedir.