Bu konuda ne kadar başarılı olup olmadıkları, bugün yurt dışında büyük müzelerde sergilenen eserlerin gidiş tarihlerinden anlaşılmaktadır. Osmanlı’daki bu çabalardan sonra ilk gerçek anlamda kültürel mirasın bir bütün olarak koruma, daha Kurtuluş Savaşı yapılırken bunun bilincinde olan ve zaman zaman ifade eden Mustafa Kemal Atatürk ile başlamıştır. Onun şu veciz sözleri ile bu yaklaşım anlam bulmuştur: “Bir vatanın sahibi olmanın yolu, o topraklarda yaşamış tarihi olayları bilmek, doğmuş uygarlıkları tanımak, sahip olmaktan geçer.” Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte ulus devlet düşünce sistematiği içinde yabancı uyruklu gerçek bilim insanlarının yanı sıra cumhuriyetin genç kuşaklarına, arkeoloji araştırma ve kazı yetkisi kurucu lider ile bizzat tebliğ edilmiştir. Cumhuriyetin başlangıcında bu konuda yurt dışında eğitim alan gençlere bu olanak verilmiş, -sayının çok yetersiz olduğu görülünce de- arkeoloji eğitimi almak için, yurt dışına öğrenci gönderilmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’deki hâkim olan paradigmanın teorik ayağını Türk Tarih Kurumu (1930) oluşturmaktaydı. Kurucu liderin öncüsü olduğu bu paradigmanın ayağını Alman etkisi ile devam ettiren ilk kuşak Türk arkeologların sosyal-sınıfsal karakteri oluşturmaktaydı. Bu geleneğin oluşmasında, Türk arkeologlarının ağırlıklı olarak Almanya’da eğitime gönderilmesi ve Hitler’in iktidarından kaçan Alman akademisyenlerin Türk üniversitelerinde istihdam edilmesi ile sağlamlaştırılmıştır. Bu ilk kuşak arkeologlar, yeni kurulan arkeoloji bölümlerini kendi görmüş oldukları tedrisat bağlamında şekillendirme fırsatı bulmuşlardır. Bir anlamda Alman arkeolojisinin muhafazakarlık ve pozitivizmi birleştiren yapısı, Türkiye’deki arkeolojiye transfer edilmiştir. İstanbul, Ankara veya taşranın köklü ve nüfuzlu ailelerine mensup kurucu ailelerin çocukları- Cumhuriyet öncesinde Almanya’ya gönderilen Osmanlı hanedanından gelen- Arif Müfid Mansel (1905-1975), zamanın Müze-i Hümayunun Müdürü Aziz Ogan’ın kızı Jale İnan (1914-2001), Osmanlı yönetici sınıfına ait bir aileye mensup olan Ekrem Akurgal (1911-2002), yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin Milli Eğitim Bakanı ve zamanın TTK Başkanı Hasan Cemil Çambel’in kızı Halet Çambel (1916-2024), taşra eşrafından köklü bir aileye mensup Remzi Oğuz Arık (1899- 1954) sayılabilir. Bunların yanı sıra, Sedat Alp (1913-2006), Afif Erzen (1913-2000), Rüstem Duyuran (1914-1992), Tahsin Özgüç (1916-2005), Nimet Özgüç (1916-2015) gibi pek çok Alman eğitimi almış arkeolog ve müzecileri arasındadır. Alman disiplini ile arkeoloji eğitimi alan bu isimlerle yeni Türkiye Cumhuriyeti kendi arkeolojisini iki dünya savaşı arasında ve sonrasında dünyaya duyurmaya başlamıştı.