Pers Krallığı’nın Malatya hâkimiyetinin sonlarına doğru (yaklaşık M.Ö. 335) Arslantepe terkedilerek günümüzde Eski Malatya olarak bilinen ve idari olarak Battalgazi ilçesi sınırları içerisinde yer alan ova, üçüncü yerleşim alanı olarak tercih edildi. Tarihî Malatya olarak da adlandırabileceğimiz bu bölge; Makedon, Pontus, Roma, Doğu Roma (Bizans), Emevî, Abbasî, Dânişmendli, Selçuklu, İlhanlı, Eretnalı, Memlûklü ve nihayet Osmanlı hâkimiyetleri altında kalan bölgedir. Metnimizin konusu olan Şahabîyye-i Kübra Medresesi kalıntıları bu yerleşim alanı üzerindedir. 1835’ten sonra Eski Malatya terkedilerek yaklaşık 6 km kuzeyde dördüncü yerleşim yeri olan günümüz Malatyası kurulmuştur.

Hötüm Dede minaresi

Bilim, bir mekânda ortaya çıkar ve gelişir. Ortaçağ Türk-İslâm medeniyetinde bilimin mekânı, medresedir. Türkiye Selçukluları döneminde felsefe alanındaki çalışmalara ev sahipliği yapan ihtisas medreselerinden biri Şahabîyye-i Kübra Medresesi’dir. Günümüze harabeleri ulaşan bu medreseyle ilgili Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Müdürlüğü tarafından 2020’de kazı ve tespit çalışmaları başlatılmış, 2021 yılı itibarıyla çalışmalar bitirilmiştir. Eski Malatya’da Türkiye Selçuklu dönemi eserlerinden Ulu Cami’nin kıble tarafında bulunan bu medresenin yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Fernand Grenard, XX. Yüzyılın başında Malatya, Divriği, Sivas, Darende, Amasya ve Tokat gibi yerleri ziyaret etmiş, gezi notları Journal Asiatique Dergisi’nde yayınlanmıştır. Söz konusu yayında, günümüzde kayıp olan Şahabîyye-i Kübra Medresesi’nin kitâbesini vermiştir. Anadolu medreseleri üzerine yaptığı oldukça faydalı çalışmalarla bu alandaki yetkin bilim insanları arasında gösterilen Metin Sözen, Grenard’ın gezi notları arasında yer alan bu kitabedeki ceddete (yeniledi) fiilini, ammere (inşâ etti) şeklinde yanlış okuduğundan medresenin Memlûkler döneminde 1363’te yapıldığını kabul etmiştir. Sözen’in tarihlendirmeye dair istemeden de olsa yaptığı bu hata, Malatya üzerine çalışma yapan bazı araştırmacılar tarafından tekrar edilerek medresenin yapım tarihinin 1363 olduğuna dair genel bir kabul haline gelmiştir.

Taç kapısına ait mukarnas süslemeli parçalar

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi 84. Sayı, "Harabelerin Sessiz Hakimiyeti"