Birincisi hastalığın halihazırda Eski Dünya’da var olduğu ve ara ara görüldüğü, ikincisi ise hastalığın Kristof Kolomb’un 1492 senesinde Amerika’ya seferi ile Hispaniola’dan Avrupa’ya getirdiği üzerine şekillenmişti. Hastalığın bir epidemiye dönüşmesi, 1495’teki Napoli Krallığı işgali sırasında gerçekleşti. Bunun nedeni de, Fransız ordusunun İspanyol askerler ve gemicilerle gerçekleştirdiği işgalin, ilk sifilis salgını için elverişli bir ortam oluşturmasıydı. Fransız ve İtalyan orduları çeşitli Avrupa ülkelerinden getirilen paralı askerlerden meydana geliyordu ve savaşlar uzun yıllar sürdüğünden paralı askerler yerel kadınlarla evlenebiliyordu, buna tecavüz ve fuhuş da eklenince hastalığın yayılmaması mümkün değildi. Bu askerler anavatanlarına dönerken, frengi de Avrupa’da hızla ilerledi. Genel olarak vaka sayıları savaşlar ile doğru orantılı olarak büyüyecekti. Kimi bu hastalığı yeni bir veba olarak tanımlarken, diğerleri bunun yeni bir cüzzam türü olduğuna inanıyordu. Kökeni ile ilgili argümanlar devam ededursun, hastalık deniz ve ticaret yolları ayrıca savaşlarla hızla yayılmış, Akdeniz dünyasından Hindistan, Çin ve Japonya’ya kadar görülür hale gelmiştir.

Sifilis en başından beri utançla damgalanan bir hastalıktı. Hastalığa yakalanmış kişilerin toplumsal ahlak normları dışında ilişkilerde bulunduğu kabulü yaygındı, bu sebeple insanlar da hastalığını zaman zaman çevrelerinden gizlemişlerdi. Böyle bir hastalığı gizleyebilmelerinde, hastalığın uzun seyrinin ve kişinin günlük hayatını devam ettirebilmesinin de etkisi vardı. Bu açıdan bakıldığında, frengi sadece korunulması ve tedavisi edilmesi gereken bir hastalık değildi sadece; toplumsal kaygıların yoğunlaştığı, cinsellik ve aile konularını da etkileyen bir hastalık olarak da görülüyordu. Bu gibi önyargılar sadece toplumsal ölçekte değil, devletler ölçeğinde de görülen bir durumdu. Salgından etkilenen her coğrafya, komşu veya bazen düşman ülkeleri sorumlu tutabiliyordu. Modern İtalya, Almanya ve İngiltere coğrafyası frengiye “Fransız hastalığı,” Fransızlar “Napoliten Hastalığı,” Ruslar “Polonya Hastalığı,” Polonyalılar ise “Alman Hastalığı” adını vermişlerdi. Salgın hastalıkların, ilk olarak görüldükleri ülkeler üzerinden olumsuz bir retorik ile adlandırılması geçmişte de karşımıza çıkan bir durumdu.

Hastalıkla mücadele ise tıbbın ilerlemesiyle paralel olarak çeşitli evrelerden geçmişti. Mikroorganizmaların varlığı, 1860’larda ortaya çıkarılan mikrop teorisinin gelişmesine kadar bilinmiyordu, dolayısıyla frenginin yayılmasında ve tedavisindeki Tropenema’nın rolü de anlaşılamamıştı. Yirminci asrın başına kadar sifilis, cilt hastalıklarının tedavisinde sıkça kullanılan cıva ile tedavi edilmiş, ağız yoluyla, fümigasyon ile ve merhem gibi farklı yöntemler denenmişti. Ancak bu da zaman zaman cıva zehirlenmesini beraberinde getiriyordu. Hastalığın, vücudu oluşturan dört humor’daki (humour) yani kan, balgam, sarı safra ve kara safradaki dengesizlikten kaynaklandığı düşünüldüğü için vücuttaki bu sıvıların dengesini korumak ön plana alınmıştı. Bu sebeple cıva zehirlenmesinin bir işareti olan salya, “kötü humor’un” ortadan kaldırıldığının, hastanın tedaviye olumlu yanıt verdiğinin düşünülmesine sebep olabiliyordu.

On dokuzuncu yüzyıla gelindiğinde ise, sifioloji Batı tıbbının önemli bir dalı haline gelmişti. Nihayetinde, yüzyılın sonunda frengi ve bel soğukluğunun farklı hastalıklar olduğu ve frengi ile diğer hastalıklar arasındaki bağlantılar belgelendirildi. Frengiyle mücadelede tıp alanında büyük ilerlemelerden biri Paul Elrich ile yaşandı. 1909’da Elrich bir bakteriye spesifik olarak bağlanabilen ve insan hücrelerini etkilemeden onu öldürebilen “sihirli bir mermi” keşfetmeyi hedeflemişti. Arsephenamine’nin (Salvarsan) Treponema’yı öldürdüğünü gördü ve bu buluşuyla Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü’nü aldı. Salvarsan daha güvenilir Neosalvarsan ile değiştirildi. 1920’lerde artık uzun zamandır kullanılan cıva dışında Neosalvarsan ve bizmut da tedavi amaçlı kullanıldı. 1940’ların ikinci yarısından itibaren ise 1928'de bulunan penisilininin yaygınlaşmasıyla bu uygulamalar güncellendi.

Yazının devamı için...

Aktüel Arkeoloji Dergisi 77. sayı - Covid-19 İlk Değil 

www.arkeolojidukkani.com