İlk İstanbullular

Yenikapı kazı alanında, Theodosius Liman tabanı altında gerçekleştirilen kazılar sırasında, günümüz deniz seviyesinin yaklaşık -6.30 metre altında, Neolitik Döneme ait mimarı kalıntılar, çanak çömlek ile taş ve ahşap aletler tespit edilmiştir.

©İstanbul Arkeoloji Müzeleri

Kazılarda plan veren taş sıraları, dağınık halde yanmış kerpiç parçaları, dipleri taşlarla desteklenmiş, dikme araları çamur ile sıvanmış, dal örgü mimarinin, bölgedeki Neolitik Dönem mimari geleneğin devam ettiğini, bu mimari çevresinde bulunan çanak çömlek parçaları ile mezar ve urnelerin İstanbul bölgesinin Neolitik Dönem toplulukları olarak adlandırılan “Fikirtepe Kültürü” ile Yarımburgaz 4 evresiyle yakın benzerlik gösterdiği saptandı. İlk tarımcı köy toplulukları olarak adlandırılan dönemi temsil eden ve tarihi yarımada içinde ilk kez tespit edilen bu buluntular,  kent tarihi açısından olduğu kadar Avrupa kıtasının insanlık tarihi açısından da büyük önem taşımaktadır.

Yenikapı’da antik Theodosius Liman kalıntıları altında son 8 bin yıl içinde depolanmış çökel istif, Marmara Denizi’nin geçirdiği ortam değişimlerini ve kültürel tarihçesini yansıtmaktadır. Yenikapı kazı alanı, Marmara Denizi’nin Holosen Dönemi jeolojik tarihçesi ile ilgili bilginin zenginleşmesi ve boşlukların doldurulması açısından son derece önemlidir. Marmaray kazıları, son 10 bin yıllık insanlık tarihi ve doğal ortamın bir bütün olarak değerlendirilmesinde bir rehber niteliği taşımaktadır.

©İstanbul Arkeoloji Müzeleri

Üzerinde kalın bir deniz dolgusu bulunan, Yenikapı Neolitik yerleşmesi, Marmara Denizi’nin zaman içerisinde geçirdiği değişikliklerle birlikte değerlendirilmektedir. Yerleşme, muhtemelen Marmara’nın henüz tuzlu su ile buluşmadığı dönemde kıyıya çok uzak olmayan bugünkü yerinde kurulmuştur. Küresel deniz seviyelerinde gerçekleşen yükselme sonucunda sular altında kalmış olmalıdır. 

Çalışmalarında açığa çıkartılan yeni bir gömüt, Neolitik demografiye yeni bir birey, mezar mimarisi açısından eşsiz bir veri sunmuştur. Metro projesi kapsamında yürütülmekte olan, arkeolojik kazılarda ortaya çıkartılan yeni gömütte, büzülmüş (hoker) pozisyonundaki ölü, paralel ahşap dizisi üzerine yatırılmış, üstü dikey pozisyonda olasılıkla yekpare geniş bir ahşap ile kapatılmıştır. Ahşaptan oluşturulmuş bu gömüt mimarisinin yakın benzerleri henüz bilinmemektedir.

Su yatağı veya hendek olarak isimlendirilen alan içerisinde Neolitik Dönem için nadir ve özgün olan yay, mızrak gibi ahşap aletler ile yatağın hemen kenarında 1.13 metre ve 1.35 metre uzunluklarında iki adet ahşap kürek tespit edildi. Büzülmüş (Hoker) pozisyondaki gömütler ile urneler (kremasyon mezarlar), Yenikapı’da Neolitik Dönem ölü gömme uygulamalarını anlamamızı sağlayan önemli buluntulardır.

©İstanbul Arkeoloji Müzeleri

Yakıldıktan sonra insan kemiklerinin gömülmesi, yerleşim alanının yaklaşık 100 metre doğusunda, balçık altında, ortaya çıkarılan 7 adet urne ile temsil edilmektedir. Daha önce Anadolu Neolitiği’nde bilinmeyen urne tipi kremasyon mezarların ortaya çıkarılması, arkeolojik açıdan önemlidir. Yaklaşık olarak kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu bir hat üzerinde sıralanmış urneler, ip delik tutamaklı, aynı formda, farklı boyutlarda, siyah renkli hamurlu, kısmen iyi açkılıdır.

10 bin yıllarında, Orta Anadolu platosunda başlayan Neolitik yaşam, Marmara Bölgesi’ne, gelişim süreci tamamlandıktan sonra, MÖ 7000 yıllarında gelmiş ve buradan da Balkanlar’a ve Avrupa içlerine aktarılmıştır (Özdoğan 2007). İstanbul’un Avrupa yakasında Tarihi Yarımada’daki Yenikapı Neolitik Yerleşmesi bu sürecin gözlemlendiği önemli bir merkezdi. Yenikapı Neolitik Dönem yerleşmesi, Fikirtepe ve Pendik yerleşmeleri gibi kıyı yerleşmesidir. Kazı ve arkeometri çalışmalarının süregeldiği Yenikapı Neolitiği’nin bugün gelinen nokta itibariyle,  Fikirtepe Kültürü yerleşmeleri gibi basit balıkçı-avcı köy topluluklarından çok daha gelişkin olduğu söylenebilir. Yerleşme içerisinde ve yerleşmenin doğusunda yer alan balçık içinde bulunan tahıl kalıntıları, sığır, koyun, keçi gibi hayvanlara ait kemikler, balık kemikleri, kalıcı konut kavramı, çanak çömlek ve çakmak taşı alet teknolojisi, kemer tokası gibi eşyalarının varlığı Neolitik kültür kavramını eksiksiz karşılamaktadır.

İlk incelemeler ve gözlemler çerçevesinde, Yenikapı Neolitiği’nde açığa çıkarılan ölü gömme uygulamalarını yansıtan kalıntılar, bölgenin Neolitikleşme sürecinin anlaşılmasına önemli katkılar sağlayacaktır.

Kaynak: Aktüel Arkeoloji Dergisi “Anadolu Başkentleri”

EN ÇOK OKUNANLAR

Tarlada Yürüyüş Yapan Kadın 2150 Gümüş Sikke Buldu

Prag'ın güneydoğusundaki Kutnohorsk kentinde tarlada yürüyüş yapan bir kadın, çiftçilik faaliyetleri sırasında yüzeye çıkan birkaç gümüş sikkeye rastladı. Çek Cumhuriyeti'nde şimdiye kadar bulunan en büyük erken ortaçağ sikke istifini açığa çıkardığının farkında değildi.

SON İÇERİKLER