MÖ 3. binyılın başlangıcıyla birlikte Liman Tepe bölgenin Ege Denizi’ne açılan kapısı konumuna gelir. Özellikle MÖ 3. binyılın ilk yarısında, güçlü bir savunma sistemi işe çevrili yerleşimin anıtsal giriş kapısı, kapının iki yanında yer alan kulelerle desteklenmiştir. Surlarla çevrili sitadel içerisinde, ortak duvarlara sahip dikdörtgen planlı “uzun evlerden” oluşan yapı bloklarının sokaklarla birbirinden ayrıldığı bir yerleşim planına sahip olan Liman Tepe’de, günlük yaşamın sürdürüldüğü evler içerisinde aynı zamanda maden ve tekstil üretimi gibi endüstriyel faaliyetlerin de yapıldığını gösteren kanıtlar ele geçmiştir. Atölye-ev olarak tanımlanabilecek bu yapılar içerisinde ocak yerleri ve çeşitli iç mimari ögeler yer almakta, taş temel üzerine kerpiçle inşa edilen duvarların iç ve dış kısımlarının beyaz kireçle sıvandığı görülmektedir. Liman Tepe’deki “uzun evler” içerisinde ele geçen seramik örnekleri, bu merkezin, bu dönemde özellikle Kiklad Adaları’nın hakimiyetinde yürütülen Ege deniz ticaretinde önemli bir liman yerleşimi olduğunu kanıtlamaktadır. Melos Adası’ndan getirilen obsidiyenin de taş endüstrisinin önemli bir bölümünü oluşturduğu bu dönemde Liman Tepe, yerleşimin doğu kısmında bulunan doğal bir koyda yer alan liman alanıyla gerçek bir denizsel kültürü yansıtmaktadır.

Liman Tepe Erken Tunç Çağı Mimarlığı

MÖ 3. binyılın ortalarına doğru, Anadolu’da bölgeler arası ticaretin gelişmesi ve merkezileşmenin ortaya çıkması, kültürel süreçte önemli bir dönüm noktası yaratmıştır. Mezopotamya’dan Ege kıyılarına ve ötesine kadar devam eden Anadolu ticaret ağı sayesinde Anadolu’ya seramik ve maden üretimi konularında yeni hammaddeler (kalay) ve teknolojiler (çark) gelmiş, mühürün kontrol amaçlı kullanımı gelişmiş, şarap tüketimi gibi farklı içki içme gelenekleri yaygınlaşmıştır. Bir yandan deniz ulaşımı yoluyla, diğer yandan da doğal yolları takip ederek Gediz ve Menderes nehirleri boyunca uzanarak Batı Anadolu kıyılarına ulaşan bu yeni hammaddeler, eşyalar ve fikirler, özellikle Liman Tepe gibi bir liman kenti üzerinden bu dönemde Ege Adaları’na ve oradan da Kıta Yunanistan’a kadar yayılmıştır. MÖ 3. binyılın ikinci yarısında Liman Tepe tamamen farklı bir anlayışla yeniden inşa edilmiş, eskisinden daha güçlü, at nalı şeklinde bastiyonlarla desteklenmiş bir savunma sistemi ile çevrili sitadel kısmı içerisinde daha çok idari ve dini fonksiyonlara sahip kamu yapılarının bulunduğu, halkın sitadel dışında yer alan aşağı şehirdeki evlerde yaşadığı bir merkeze dönüşmüştür. Anadolu Ticaret Ağı üzerinde kara ve deniz ticaret sistemlerinin buluştuğu merkezi bir konuma sahip olan yerleşmede özellikle Anadolu’nun iç bölgeleri ile olan yakın bağlantıları gösteren depas, tankard, çark yapımı tabak, kesik gaga ağızlı testi gibi dönemin tipik seramik örnekleri ele geçmiştir. Bu dönemde Liman Tepe’nin merkezinde yer alan büyük depo odaları ve orta avluya sahip yapı kompleksi, içerisinde ele geçen depolama kapları ve mühür örneği ile bir yandan idari bir görünüm sunmakta, diğer yandan da mermer ve pişmiş toprak idoller ile biri maymun başlı olan fallus örnekleri sayesinde dini bir karakter yansıtmaktadır. Çok açık bir şekilde bu dönemde bölgesel bir merkez konumuna gelmiş olan Liman Tepe, kara ve deniz ticaret yollarının kesiştiği bir noktada tarihinin en görkemli dönemini bu dönemde yaşamış olmalıdır.

Liman Tepe Erken Tunç Çağı Maymun Başlı Fallus

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi, 86. Sayı, “Smyrna Efsanevi Kent”