Kızıl Avlu’nun yuvarlak kulesinin içinden bir görünüm

Bununla birlikte yapı, daha birçok sırrı bünyesinde barındırmaktadır. Bu nedenle Alman Arkeoloji Enstitüsü, Deutsches Forschungsgemeinschaft (Alman Araştırma Kurumu) desteğiyle 2002 yılında yeni bir projeye başlamış, projede Kızıl Avlu'nun mimarisine ve kült tarihine yoğunlaşılmıştır. Mısır tanrılarına adanmış bir tapınak olduğu yorumu hem doğrulanmış hem de aynı zamanda yoruma katkı yapılmıştır: Zeus-Serapis ve Anadolu Ana Tanrıçası Kybele'nin yanı sıra İmparator'un kendisine de tapılmış olmalıdır, yani Pergamon İmparator kültünü de içeren çok tanrılı çok büyük bir tapınağa sahiptir; tapınağın kapladığı alan önündeki alanla birlikte Roma'daki Traian forumunun boyutlarına yaklaşır. Hükümdarın görkemli yapının yaratılışı ve uygulanışına etkisi, son zamanlarda önemli bir hipoteze götüren, birçok yerde saptanabilmiştir. Bu hipoteze göre, bizzat İmparator Hadrian yapının inşasına MS 124'teki ilk doğu seyahati sırasında ön ayak olmuş ve yedi yıl sonra Mısır'dan dönüşünde planlara tekrar el atmıştır. Nil yöresini canlandıran, Mısır etkili taşıyıcı figürleri ve su havuzlarını içeren avlu yapıları tasarısı, o dönemde ortaya çıkmış olmalıdır.

Yeni araştırmalar sırasında taşıyıcı figürlere ait, ilk defa olarak inandırıcı bir rekonstrüksiyona izin veren başka parçalar da gün ışığına çıkmıştır: Çift halinde sırt sırta vermiş tanrılar bir sütun oluşturmakta, bu sütun üzerinde ise öne çıkan bir baş süslemesi yer almaktadır. Çok yüksek kaideyle birlikte figürler toplam olarak sekiz metreden fazla bir yüksekliğe ulaşmaktadır. Ayrı ayrı figür elemanlarının yapısal olarak bir araya getirilmesi bugün bile etkileyicidir: Mermer torsoya milimetreyle ölçülen doğrulukta açılmış delikler üst kollardaki dili içine alır ve yaklaşık 130 kg ağırlığındaki uzuvların hem sağlam hem de görünmeden birleşmesini sağlar. Mısır etkili heykellerin kültür tarihi açısından öneminin yanı sıra birleştirmedeki bu teknik detaylar, Kızıl Avlu'nun büyük heykellerini Anadolu'daki Roma heykeltıraşisinin belki de en alışılmadıklarından biri haline getirmektedir.

Bu bilgiler ışığında, 2006'da başlayan, Kızıl Avlu'nun tehlike altındaki kısımlarının onarılması projesine şüphesiz, taşıyıcı figürlerin de koruma ve sergileme tasarısıyla dahil edilmesi gerekmiştir. Studiosus Foundation e.V. (Studiosus Vakfı – Münih) tarafından desteklenen proje, 2009 yılında müze olarak yeniden açılan güney yuvarlak yapıda mevcut figür parçalarının düzenlenmesinin yanı sıra, taşıyıcı figürlerden birinin tamamen ayağa kaldırılmasını da kapsıyordu. Rekonstrüksiyon, bir figürün mevcut alt kısmının tüm bir tanrı heykeli oluşturacak şekilde başka orijinal parçalarla tamamlanması esasına dayanmaktadır. İki metreden fazla yüksekliğe sahip alt parça, arkeolog Ulrich Mania tarafından yapılan rekonstrüksiyonda bukleli yeleleri olan güçlü bir aslan başıyla tamamlanmıştır; parçaları Bergama Müzesi'nde bulunmaktadır. Figürün tehditkâr görünümüyle yüksek olasılıkla Tanrıça Sekhmet betimlenmek istenmiştir. Bu tanrıça, savaş ve salgın hastalık verebilen ancak dualarla sakinleştirilip uzlaşılabilen bir tanrıçaydı. Tanrı heykellerinin yaratıcı restorasyonunda tamamlamaları vurgulamak ve aynı zamanda eski orijinal parçalardan ayırt etmek amacıyla, yeni parçaların detayları azaltılmış ve orijinal olanlara göre yüzeye farklı bir biçim verilmiştir.

Pergamon Sekhmet'inin restorasyonu yalnızca bilimsel olarak değil, aynı zamanda teknik ve heykeltıraşlık açısından hem zorlu hem de fırsatlarla dolu bir deneyim olmuştur: Üst kısım orijinal parçayla aynı malzemeden - Prokonnesos (Marmara Adası) beyaz mermeri – kusursuz biçimde alt parçaya uygun olarak yeniden oluşturulmalıydı. Bu çalışma, antik heykeltıraşlığı taklit edebileceğine kanaat getirilen Bergamalı bir taş ustası tarafından gerçekleştirilmiştir. Koyu renk mermerden ilave parçaların, yani kollar, ayaklar ve aslan başının yapıldığı malzemenin öncelikle kaynağının belirlenmesi gerekmekteydi. Uygun mermer, sonunda Afyon kenti yakınlarında bulunmuştur. Aslan başına ait parçalar ve Kızıl Avlu'daki farklı kazılardan gelen buluntular sayesinde, lazer tarayıcı ve dijital freze modeli yardımıyla eklenecek parçaları yapabilmek için yeterli örneğe sahip olunmuştur. Bunlar, heykeltıraşi çalışması için model oluşturmuştur. Üzerinde çalışılacak siyah-gri mermerden parçalara kaba biçimi dijital olarak desteklenen freze ile verilmiştir. Modern teknoloji ve klasik heykeltıraşi bileşiminin, bağlantı yerlerinin geometrik bir titizlikle hazırlanmasında gerekli kesinliğe ulaşmada etkili bir deneyim olduğu görülmüştür.

Taşıyıcı figürün rekonstrüksiyon projesine 2009 yılında başlanmış olup, 2012 yılında deneme yapmak amacıyla figür yerine konmuştur. Gelecek yıl yazına kadar zemin kaplamaları parçalarının ve duvar donanımlarının da rekonstrüksiyonu yapılacak ve böylece ziyaretçiler, Kızıl Avlu’yu çevreleyen avluların bir zamanlar sahip olduğu muhteşem donanımın orijinal etkisini, mimari bir deneme olarak gözlerinde canlandırabilecektir. Zira orijinal bir durumun ilk halindeki bağlamını doğrudan algılamak çok daha etkileyicidir, bu durumu kusursuz bir bilgisayar animasyonu bile uyandıramaz. Bu, antik mimarinin bir bütününün yalnız ziyaretçiler tarafından algılanmasına yönelik olmayıp, ilgi ve hayranlık uyandıran bu büyük heykellerin orijinal yerlerinde yapılan rekonstrüksiyonu, bilimsel değerlendirmeleri de harekete geçirecektir. Heykellerin tekrar yerine konması, orijinal parçaların daha iyi korunması ve yapının özgünlüğünün yeni eklerle mümkün olduğu kadar az etkilenmesi biçiminde tasarlanmıştır.

Heykelin bir modellemesi. Gri renkteki parçalar heykelin orijinal parçalarını temsil ediyor.

Bergama’da uygulanan bu araştırma ve anıtları koruma kombinasyonu, Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün, Göbekli Tepe, Boğazköy ile Milet, Priene ve Didim'de olduğu gibi Türkiye’de yaptığı bütün konservasyon ve kent yönetimi (site management) projelerinin belirgin bir göstergesidir. Bu yolla kısa zamanda başarı elde etmek mümkün değilse de, Türkiye’deki anıtların korunmasında ve sunumunda, derin ve süreklilik sağlayan sonucuyla, birçok yerde kilometre taşı olmuştur. Bu çalışmalarda anıtın çağdaş, sosyal ve kentsel bağlamının göz önüne alınması gittikçe önem kazanan bir olgudur. Biz de bu sebeplerden dolayı çalışmalarımızda Kızıl Avlu’ya ağırlık verdik. Çünkü yeni turizm anlayışıyla, Bergama’nın sahip olduğu çok sayıdaki Osmanlı anıtlarının ve çeşitli kavimlerle ilgili anıtların mimarisinin böylece ziyaret programına alınması mümkün olacaktır. Bu aynı zamanda, Doğu Ege’de modern bir Türk kasabasının ve yakın çevresinin 4000 yıllık yerleşim tarihçesinin anlaşılmasına yönelik eşsiz bir fırsattır. Bergama ve yakın çevresini de içine alan ve çeşitli devirleri kapsayan bu girişim, aynı zamanda bu yerin UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınması için yapılan başvuruda bir temel oluşturmaktadır. Alman Arkeoloji Enstitüsünün konservasyonlarda göz önünde bulundurduğu diğer bir ilke de, yerel ustaların yetişmesini ve sanatlarını geliştirmesini sağlamaktır. Buna örnek olarak, Kızıl Avlu’daki bütün çalışmalar, birkaç kuşaktan beri Alman Arkeoloji Enstitüsü için çalışan yerel ustalar tarafından yapılmıştır. Burada Pergamon’un “Sekhmet Ustası” Selim Baskın ve oğlu Rıfat’ı örnek olarak gösterebiliriz. Onlar ve Kızıl Avlu Projesi, Türk-Alman dostluğunun arkeolojideki yansımasının altını çizmektedir.