Ateşe tapınma sahnesinden elde edilen resim parçalarının yeniden birleştirilmiş hali. ©Michael Shenkar & Maria Gervais/Antiquity Publications Ltd)

Sanjar-Shah sarayı, Sogdian kültürünün ilerleyen İslam fetihleriyle karşı karşıya kaldığı Orta Asya tarihinin önemli bir dönemini temsil etmektedir. 740'lı yıllarda Emevi valisi Naṣr b. Sayyār tarafından inşa edilen saray, geleneksel Sogdian medeniyetinin nihai dönüşümünden önce son kalesi olarak hizmet vermiştir.

Binanın yerleşim planı, Panjikent ve Shahristan gibi diğer önemli sitelerde görülen tipik Sogdian mimari desenlerini takip eder ve kendine özgü T şeklindeki koridoru çevreleyen asimetrik olarak düzenlenmiş resepsiyon salonları ile karakterizedir. Arkeolojik kanıtlar, sarayın 8. yüzyılın üçüncü çeyreğinde, muhtemelen bölgenin Arap fethinde yangınla yıkıldığını göstermektedir.

Duvar resmi parçaları, Dikdörtgen Salonun dolgu malzemesi içinde, zırhlı savaşçılar ve şeytani figürler arasındaki savaş sahnelerini tasvir eden parçalar da dahil olmak üzere diğer sanatsal hazinelerle birlikte keşfedildi. Bu temalar, Panjikent'teki çağdaş Mavi Salon ve Şahristan sarayının Küçük Salonunda da görülmektedir.

Bu keşif, Sogdian saraylarında ateş tapınmasının nasıl uygulandığını gösteren benzeri görülmemiş kanıtlar sunuyor ve daha önce bilinen mezar kemikliklerindeki tasvirlerin ötesine geçiyor. Sanat eseri, Sogdian rahiplerinin kısa saçlı ve sakallı, kemerli uzun giysiler giydiklerini ve kese, kepçe ve kutsal  barsom dal demeti gibi ritüel aletleri taşıdıklarını doğruluyor.

Zerdüşt unsurlarının Sogdian saray dekorasyonuna entegrasyonu, geleneksel İran inançlarının Budizm ve ortaya çıkan İslam etkisiyle bir arada var olduğu 8. yüzyıl Orta Asya'nın karmaşık dini manzarasını yansıtmaktadır. Usta tüccarlar ve kültürel aracılar olarak Sogdianlar, İpek Yolu ağı boyunca uzak mesafelerden dini fikirleri özümsemiş ve aktarmışlardır.

Hint-Part taş paletinde ateş sunağı ibadet töreni, eski dinlerde alevin kutsal doğasını göstermektedir.

Bu duvar resminin sofistike sanatsal uygulaması, Arap genişlemesinin varoluşsal zorluklarıyla karşı karşıya kalmasına rağmen, geç Sogdian uygarlığının ulaştığı yüksek kültürel başarı düzeyini göstermektedir. Ritüel detaylara ve dini sembolizme gösterilen özen, bu törenlerin Sogdian toplumu ve seçkin patronları için derin bir öneme sahip olduğunu göstermektedir.

Dr. Shenkar ve meslektaşları, bu keşfin Sogdianların ortadan kaybolmalarının arifesindeki sanatsal, kültürel ve dini gelenekleri hakkında önemli bilgiler sağladığını vurgulamaktadır. Ateş tapınma sahnesi, tarihsel değişimlerin etkisiyle kısa süre sonra ortadan kalkacak olan uygulamalara dair görsel kanıtların olağanüstü bir şekilde günümüze ulaştığını göstermektedir.

Bu parçalanmış duvar resimlerinin titiz bir şekilde yeniden yapılandırılması, arkeologlar, sanat tarihçileri ve koruma uzmanları arasında kapsamlı bir işbirliğini gerektirmiştir. Koruma durumunun zorlu olmasına rağmen, ekip, Sogdian dini yaşamının daha önce bilinmeyen yönlerini aydınlatan önemli ikonografik unsurları başarıyla belirlemiştir.

Sanjar-Shah'daki bu çığır açıcı buluntu, eski İpek Yolu boyunca gelişen karmaşık kültürel mozaiği anlamamıza yeni bir boyut katmaktadır. Kaybolan bir dünyanın son tanıklarından biri olan duvar resmi, hem sanatsal bir şaheser hem de tarihi bir belge olarak, eski İran mirasını ortaçağ Orta Asya'nın kozmopolit kültürüyle bağlayan kutsal gelenekleri korumaktadır.

Kaynak: Ancient Origins