Tekerleği kimin icat ettiğini ya da ilk ne zaman kullanıldığını kimse bilmiyor. Çoğu tarihçi, Sümerler tarafından icat edildiğini söylerken bazıları dünya çapında farklı zamanlarda birçok yerde icat edildiğinden şüphelenmektedir. Bilinen tek şey, MÖ 3000 gibi erken bir tarihte dünya çapında yaygın olarak kullanıldığıdır.

Bu yeni çalışmada araştırmacılar, tekerleğin icadının ve kullanımının bir Doğu Avrupa bakır madeninde ortaya çıkmış olabileceğini öne sürüyorlar. Araştırmacılara göre böyle bir yer, ağır cevherin madenden çıkarılması ve dağın yamacından aşağı taşınması sırasında ortaya çıkacak büyük ölçüde iyileştirilmiş verimlilik nedeniyle mantıklı.

Muhtemel bir öncül, esasen uzuvları çıkarılmış bir ağaç gövdesi olan bir silindir olabilir. Muhtemelen insanlar, Doğu Avrupa bakır madenlerindeki dağ yamaçlarından aşağı taşınan cevher ürünleri de dahil olmak üzere, tekerleğin icadından binlerce yıl önce eşyaların makaralara atıldığında yokuş aşağı daha kolay taşınabileceğini keşfetmişlerdir.

Araştırmacılar modellerinde, tekerleğin gelişimine yol açan ilk yeniliğin, cevher taşıyan bir kutunun bir taraftan diğerine kaymasını önleyen makaralara oluklar eklemek olduğunu öne sürüyorlar.

Tekerlek ve aks sisteminin evrimi. (a) Resmin solunda gösterilen iki kullanılmış makara ile sürtünmesiz iki taraflı yuvarlanma, (b) yarı dairesel soketlerle yerinde tutulan yivli makaralarla tek taraflı yuvarlanma ve sürtünme yüzeyinde kaymayı gösteren mavi oklar, (c) monolitik bir yapı oluşturan ince bir aksın uçlarına sabitlenmiş iki çivisiz tekerleğe sahip bir tekerlek seti ve (d) tekerleklerin akstan bağımsız olarak döndüğü kısmen monte edilmiş çok gövdeli bir tekerlek ve aks sistemi. ©Royal Society Open Science (2024). DOI: 10.1098/rsos.240373

İkincisi ise muhtemelen makaraların uçlarının çapının orta kısımdan daha büyük hale getirilmesiyle ilgiliydi ve bu da sabit bir dingilin geliştirilmesine yol açtı. Böyle bir tasarım sadece bir ya da iki makaranın kullanılmasına, dümenlemeye ve engeller üzerinde daha yüksek açıklığa izin verecekti.

Araştırmacılara göre üçüncü yenilik, neredeyse kesin olarak, bağımsız hareket eden tekerleklerin takılabilmesi için aksların uçlarına parçalar eklenmesini içeriyordu. Araştırmacılar, geliştirme sürecinin 500 yıllık bir zaman diliminde gelişmiş olabileceğini öne sürüyor.

Kaynak: PHYS ORG