5 numaralı galeride ele geçen madenci çıralarından bazı örnekler.

Eski madenciler tarafından aydınlanmak amacıyla kullanılan çıralara, Orta Avrupa’da ve Yakın Doğu’da MÖ 2. ve 1. binlerden kalma maden ocaklarında da rastlandı. Şimdiye kadar bilinen tüm buluntular göz önüne alındığında, Derekutuğun çıralarının önemi anlaşılabilir. C-14 analizi yapılan bir düzine çıranın, MÖ 2800’lere tarihlendiği görüldü. Dolayısıyla Derekutuğu’nde şimdiye kadar bilinen insanlığın en eski madenci çıraları ortaya çıkarılmış oldu.

Galerilerde ele geçen el yapımı çömleklere örnekler.

Galerilerde ele geçen yüzlerce çanak parçası birbirlerine olan benzerlikleri ile dikkat çeker. El yapımı olan keramik açık kahve ve kırmızımsı renkte olup, siyahımsı-gri özlüdür. Katkı malzemesi olarak saman, mineral ya da her ikisi bir arada kullanılmıştır. Ele geçen parçalar arasında orta büyüklükteki çömlek ve güveç benzeri mutfak kapları çoğunluğu oluşturur. Birçoğunun üzeri kırmızı parlak boya astarlıdır, uzun süre nemli ortamda kalmaktan ve sel sularıyla galeriler içinde oraya buraya taşınmaktan boyası yıpranmış ve aşınmıştır.

Kabın biçimini ortaya çıkaran birçok parçanın omuzlarında veya omuzla karın arasında kalan bölümlerinde karşılıklı dört memecik bulunur. Bunlardan bazıları süs öğesi işlevini üstlenirken bazıları da çömleği taşımaya yönelik tutamak olarak kullanılmıştır.

Galeri kompleksi.

Kesin karşılaştırma yapmak için erken olmakla birlikte çömlek biçimleri; Orta Anadolu’nun Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı I-II yerleşmelerinden Alacahöyük, Alişar, Ahlatlıbel ve Büyük Güllücek kap formlarını, repertuvarına Güneydoğu Avrupa ilişkilerinin de yansıdığı Doğu Karadeniz Bölgesi İkiztepe’nin bazı formlarını ve Doğu Anadolu Erken Karaz ve Geç Uruk çanak çömlek gruplarının Tepecik, Pulur-Sakyol XI-X ve Arslantepe VIA eş zamanlı çanak çömleğinin bilinen bazı öğelerini, dolayısıyla belki de maden alışverişine dayalı kültür ilişkilerini yansıtır.

Galeri 2.

Saman katkılardan alınan örneklerin C-14 analizleri MÖ 4500-3600 tarihlerini verir. Böylece galerilerde ele geçen el yapımı çanak çömleğin çoğunun Son Kalkolitik Çağ’a ait olduğu anlaşılır. Saman ve mineral katkılı örnekler ise İlk Tunç Çağına ait olabilirler. Analizler devam etmekte olup, alınan sonuçlar daha kesin tarih verecektir.

Derekutuğun cevher yatakları nabit bakır içermektedir. Miosen yaşlı konglomeralar içinde damarlar halinde nabit bakır oluşmuştur. Analiz sonuçları bunların % 99’un üstünde bakır içerdiğini gösterir. Kalitesi yüksek bu metal hiç bir işlem görmeden hemen kullanılabilir özellikte. Ayrıca yüzeye yakın mesafede bulunan bakır damarları bölgenin ilk sakinlerinin dikkatini çekmiş olmalı. Başta yüzeyden toplanan bakır daha sonra galeriler açılarak derin tabakalardan çıkarılmaya başlanmış. Derekutuğun maden işletmelerinde elde edilen bakırın miktarı, kimler tarafından kullanıldığı ve hangi bölgelere gönderildiği hakkında yorum yapmak için zamanın erken olmasına rağmen, Derekutuğun’un Anadolu Kültür Tarihi’ndeki önemi şimdiden anlaşılabiliyor. İleriki araştırmalar bu konuya açıklık getirecek.

Kaynak: Aktüel Arkeoloji Dergisi “Anadolu’nun Zenginliği”