Sümer Tapınak Heykelciği

MÖ 3 binli yıllarda yaşayan Sümerlerin bu günün mekteplerine çok benzeyen, hatta ana hatları bakımından hiçbir farkı bulunmayan yazı ve diğer bilgileri öğretme mekânları olduğu bilinmektedir.

Modern insanın başlangıcı ise bilindiği üzere Sümerlere tesadüf eder. Artık yazı bulunmuştur ve insanlık için yepyeni bir zaman başlamıştır. Bir Mezopotamya medeniyeti olan Sümerlerin yazıyı icadı ile din ve devlet arasında sıkı bir bağ vardır. Muhtemelen yazının icadı, tapınakların inşası, imarı ve zenginleştirilmesi ile devlet idaresinin daha güvenli hale getirilmesiyle yakından ilgili bir gelişmedir. S. N. Kramer’in ifadesiyle “tarihin başlangıcı” kabul edilen Sümerlerden bu güne eğitim nokta-i nazarından uzanan kalın bir çizgiden, belirgin bir hattan bahsedilebilir. MÖ 3 binli yıllarda yaşayan Sümerlerin bu günün mekteplerine çok benzeyen, hatta ana hatları bakımından hiçbir farkı bulunmayan yazı ve diğer bilgileri öğretme mekânları vardı. Kramer’in meşhur kitabının (Tarih Sümer’de Başlar) ilk konusunun  “Sümer’de okul ve rüşvet” olması son derece manidardır. Tabletlerde anlatıldığına göre, Sümer şehirlerinde çivi yazısının öğretilebilmesi için seçkin ailelerin çocuklarının kabul edildiği bir okul vardır. Yazı öğrenmeye gelen çocuklardan birinin okul günlüklerini yazdığı bir tabletten öğrendiğimize göre, çocuklar dört duvar arasında uzun bir zamanı geçirmektedir ve orada sıkı bir disiplin vardır. Evleri dışında hususi bir mekâna geldikleri için de çocuklar, yemek için evden yiyecekler de getirmektedir. Anneleri onlar için sevdikleri çörekleri, meyveleri hazırlayıp çantalarına koymaktadır. İnsanlığın en efsunlu icadı yazıyı öğretecek ummia (üstad, hoca) adında bir öğretmen ve ona eşlik ve yardım eden, sınıf yoklamasını alan, ödevleri kontrol eden, sınıfta sükûneti sağlayan “sınıf abisi” ya da “okul ağabeyi” adında bir yardımcı personel de vardır. Öğretmen ve yardımcısı çocuklara her gün yazı ödevi vermekte ve ertesi gün okula dönüşte ödevler kontrol edilmektedir. Bir çocuğun yazısının pek düzgün olmadığını gören öğretmen, “senin elin iyi değil!  senden bir şey olmaz” gibi sözlerle onu azarlamıştır. Bu sözlere hayli üzülen çocuk, eve döndüğünde olan biteni babasına aktarmıştır. Sümer okulları zaten, sıradan halk için değil, din adamları, yöneticiler ve kısmen de tüccar ailelere hitap etmektedir. Şu halde öğretmenini şikâyet eden çocuğun babası muhtemelen itibarlı, yetkili ya da zengin birisi olsa gerektir. Öğretmen eve davet edilir ve kendisine izzet-ü ikramda kusur edilmez, dahası davet sahibi, öğretmene değerli hediyeler de verir. Bunun üzerine daha dün, “senin elin iyi değil!” diyen öğretmen çocuğa dönerek, “sende ne cevherler var, sen büyük adam olacaksın, senin yazıya ne kadar da yatkın bir elin/kabiliyetin var” diyerek insanlık tarihinin değişmeyen hallerine mükemmel bir örnek sunar. İnsanın ihsanın kölesi olduğuna kadim bir gösterge!

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi 95. Sayı “ Antik Dönemde Eğitim”