Roma Ailesini Betimleyen Mezar Taşı Kabartması Aristokrat bir çekirdek aile olarak nitelebilecek kabartma, "mos maiorum". ©museivatican

Bilindiği gibi Roma, patricii ve plebes olmak üzere iki farklı sınıftan oluşan bir yapıya sahipti. Cumhuriyet döneminde yönetim gücü patricius’lardan oluşan Roma Senatus’una ve patricius’lar ile plebs’lerden oluşan Comitia centuriata’ya geçmiş olsa da plebs’lerin askerlik görevlerini maddi külfetlerine de katlanarak yaptıkları halde siyasal haklardan yoksun oldukları bilinmektedir. Ayrıca plebs’ler savaş yoluyla edinilen arazinin kullanım hakkından da yararlanamamışlardır. Plebes sınıfın içinde bulunduğu durumu değiştirme yolundaki mücadelesinin ilk önemli sonucu MÖ 450 yılında çıkarılan “Oniki Levha Yasası”dır ki bu yasa Roma hukukunun temelini oluşturmasının yanında Roma eğitimi açısından da önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu iki sınıf arasındaki eşitliği sağlayan ise MÖ 287’de çıkarılmış olan Lex Hortansia-Hortensius Yasası olmuştur. Ancak elbette plebes kökenli olanların siyasi arenada hemen kabul görmemiş olduğu muhakkaktır. Nesiller boyu siyaset tecrübesine sahip patricii sınıfının aksine plebes kökenlilerin daha fazla çaba göstermesi gerekliliği tahmin edilebilir. Bu çaba ise siyasi ilişkilerini sıkı tutma yanında bu grup içerisine girebilmek için varlıklı ve eğitimli olmayı gerektirmiştir. 

Toplumsal değişim ve eğitim arasında görülen dinamik işlevler zinciri Roma’nın eğitim anlayışını üç aşamada değerlendirmemizi mümkün kılar. Bunlardan ilki, başlangıçtan MÖ 3. yüzyıla kadar olan süreç, ikincisi MÖ 148’e kadar Yunan etkisindeki dönem ve son olarak da Yunan eğitimi temelli, Roma karakterinin görüldüğü eğitim anlayışıdır.

Başlangıçtan MÖ 3. yüzyıla kadar sürmüş olan ilk dönem -her ne kadar kaynaklarımız oldukça eksik ve Roma’nın sonraki dönemlerde propagantist amaçlarla oluşturulmuş bir geçmiş idealini yansıtsalar da- geleneksel eğitim anlayışı olarak adlandırılabilir. Bu dönemde eğitimin amacı, atalar geleneğini (mos maiorum) çocuklara aktararak aileye disiplinli bir üye ve Roma’ya iyi birer yurttaş yetiştirmektir. Aslında bu durum, Roma’da hiçbir dönem değişmemiş ve hep aynı kalmıştır. Roma’nın en önemli başarısı olarak kabul edilebilecek yurttaşların devlete bağlılığı olgusu, imparatorluğa dönüşmesindeki başlıca etkendir ve bunda yurttaşlık eğitiminin payı büyüktür. Esasen Roma kültüründe aileye itaat etmek, daha ziyade atalara ve dolayısıyla vatana da itaat ve sadakatle bir görülmüştür. Ancak elbette bu dönemde sistemli bir eğitimin varlığından söz edemeyiz. Eğitimin daha çok evde anne ile başladığı bilinmektedir. Çocukların evde eğitimi daha çok aile içinde pratik yaşam üzerine kurulu bir eğitimdir. Özellikle erken dönemlerde temel yaşam biçiminin tarım ve hayvancılık olduğu göz önünde bulundurulduğunda eğitiminin ilk aşamasında bu yaşam biçimine ilişkin unsurların etkin olduğu görülür. Ev yaşamına ilişkin gerekli bilgileri ailesinden alan çocuk, atalardan kalan geleneksel yöntemleri bu şekilde öğrenirdi…

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi 95. Sayı “ Antik Dönemde Eğitim”