Gerasa, Hadrianus Zafer Kemeri 

Antik dünyada, gerek Yunan gerekse Roma ortamında mimarlık, propaganda yönüyle de öncelikli yer bulmuştur. Buna şehir ölçeği de eklenmelidir. Bir şehir, şehir alanı, belli bir modele göre kurgulanabilir. Binalar belli politik iddiaları ve içerikleri duyurma görevi üstlenir. Mimarinin temsil gücü yüksektir. İktidara; örneğin aristokrasiye, tiranlara, imparatorlara, aynı zamanda demokrasiye varlık ve görünürlük sağlayabilir. Katı kronolojiyi bir tarafa bırakıp çok bilinen bir kişilikten başlarsak; Büyük İskender’in seferleri “intikam ve özgürleştirme” senaryolarıyla Pers egemenliğine karşı düzenlenmiş kabul edilir. Bu yönü olmakla birlikte bütün süreçteki Leitmotif İskender’in şahsi baskınlığı, taşıdığı güç hâlesidir. Kurduğu “kağıttan imparatorluk” kendi ömür süresinde güçlü propagandalarla ayakta kalmıştır. Saray tarihçisi ve propagandanın sorumlu sesi Olynthoslu Kallisthenes’in görevi, Yunanlıları, bir Makedonyalı olan İskender’in “milli bir dava” için Perslere karşı hareket etmekte olduğuna inandırmak ve desteklerini diri tutmaktır. İskender, Troya Savaşı’na katılmak üzere bölgeye “ilk ayak basan” efsanevi Protesilaos’un Gelibolu Yarımadası’nın ucunda, Elaios’taki mezarını ziyaret etmiş, Boğaz’ın iki yakasına Zeus, Athena ve Herakles için sunaklar yaptırmıştır. Ilion’da Athena Tapınağı’nı ziyaret etmiş, kurbanlar adamıştır. Komutanın, tarihsel kayıtlarda aktarılan, mimariyle de ilişkili bu ve benzeri gösterileri, Yunan yanlısı propaganda hareketleri olarak yorumlanmaktadır. İskender Sardislileri de “kurtarmış”, Sardis akropolisine bir Zeus tapınağı ve sunağı inşa ettirmiştir. Anadolu kıyıları ve içlerine doğru devam eden seferlerin kehanetlerle, mucizelerle dolu hikâyesi elbette çok uzundur.

Pergamon Zeus Sunağı

İskender’in mimarı Dinokrates’e (De Architectura II’nin girişinde Vitruvius tarafından) atfedilen ve inşa edilememiş olmakla beraber sonraki yüzyılların görsel anlatımlarıyla hafızalara yerleşen kompozisyon, mimarlık sanatının gücüyle tasavvur edilebilecek en güçlü propaganda girişimleri arasındadır. Athos Dağı’nın bütün bir kayalık yamacı İskender’in heykeline dönüştürülecek, bir eline şehir inşa edilecek, diğer elinden nehirler akıtılacaktır. Gerçi bu anekdotta İskender bir nevi alçakgönüllü davranmış ve önerilen kentin çevresinde ekime uygun bereketli yerlerin olmadığını öğrenince projenin üzerinde durmamıştır. Buna karşılık, Mısır başta olmak üzere geniş bir coğrafya Aleksandreia’larla donanmıştır. 

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi 87. Sayı, “Antik Dönemde Propaganda”