Eski eserler için insan eliyle toprağa yerleştirilen mal, define anlamında kenz adı da kullanılmış, “zekâta konu olan her türlü mal” olarak görülmüştür. Bulan kişi bulunan malın 1/5 ini zekât olarak vermekte ve geriye kalan kısmın bulunan yerin niteliğine göre paylaşımı gerekmekteydi. Ancak yabancı bir ülke uyruğundaki kimseler bu hakka sahip değildi. Bulunan malın sahibi “devlet” idi. Bu nedenledir ki padişahın özel izinleriyle, emirnamelerle yabancı uyruklu kişiler ülkemizde kazılar yaparak eski eserleri yurtdışına çıkarabilmişlerdi.

1846 yılında Tophane-i Amire Müşiri Fethi Ahmet Paşa’nın Aya İrini’de (St. İrene Kilisesi) eski eserleri toplamaya başlamasıyla ülkemizde eski eserlerin korunması ve müzeciliğin başladığı kabul edilir. Bu kurumsal yapı için “mecma” (toplanan yer) terimi kullanılarak, “Mecma-i Esliha-i Atika” ve “Mecma-i Asar-i Atika” olarak iki bölümden oluşmaktaydı. Depo niteliğindeki bu yapıya, 1869’de “müzehane” adı verilerek, Galatasaray Sultanisi öğretmenlerinden Edward Goold, “Müze- i Hûmayun Müdürü” olarak atanmıştı.

Eski eserlerle ilgili ilk yasal düzenleme 1869 tarihli Asâr-ı Atika Nizamnamesi’dir. 1869’dan sonra 1874, 1884 ve 1906’da Asar-ı Atika Nizamnamesi yenilenmiştir. Eski eserlerin devlet malı olduğu; korunma, toplanma ve müzelere alınma hakkının devlete ait olduğu açıkça belirtilen (m.4) ve daha korumacı hükümler içeren 1906 Asar-ı Atika Nizamnamesi, Cumhuriyet sonrasında 1973 yılına kadar yürürlükte kalmıştır.

Osmanlı’dan Cumhuriyet Dönemine eski eserler ve müzecilik bağlamında, 1906 Asar-ı Atika Nizamnamesi ile birlikte 1912’de yürürlüğe giren Muhafaza-i Abidat Nizamnamesi; İstanbul’da Müze-i Humâyun merkezli müze idaresine bağlı Konya (1899) ve Bursa (1904) şubeleri ile Evkaf-ı Hümâyun Nezareti’ne bağlı Evkāf-ı İslâmiyye Müzesi miras kalmıştır. Ayrıca Müze-i Humâyun’un Kudüs ve Selânik’te de müze şubeleri kurulmuşsa da bunlar Misak-ı Milli sınırları dışındadır.

Millî Mücadele yıllarının başında 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) açıldıktan hemen sonra 9 Mayıs 1920’de kurularak göreve başlayan ilk hükümet, Maarif Vekâletine bağlı olarak Türk Asâr-ı Atika Müdürlüğünü kurmasıyla eski eserler konusunda ilk adımı atmış, bir yıl sonra bu kurum kadrosu ve yetkileri genişletilerek Hars Müdürlüğü adını almıştır.