Ephesos antik limanının günümüzdeki görünümü

MÖ 133 yılında Küçük Asya'nın Roma İmparatorluğu'na katılması ve Ephesos'un yeni kurulan Asya eyaletinin başkenti olarak atanmasıyla birlikte Ephesos'un genişlemesi istikrarlı bir şekilde devam etti. Hellenistik Dönem ızgara planı yamaçlarda da devam etmiştir. Meydanlar ve sokaklar, varlıklı vatandaşların ekonomik gücünü sergilediği kamu yararına da hizmet eden onurlandırma anıtları ve onların bağışlarıyla donanmıştı. MÖ 1. yüzyıl gibi geç bir tarihte, General Sulla'nın torunu C. Memmius adına, Ephesos için gösterdiği çabalardan dolayı onu bir kurtarıcı/kahraman olarak kutsayan bir onurlandırma anıtı dikilmiştir. Romalılar şehrin altyapısına da yatırım yapmışlardır. Sürekli büyüyen metropolde içme ve kullanma amaçlı su tedarikine özel önem verilmiştir. Su kemerleri tarafından dağlardan şehre taşınan temiz su, burada çok sayıda kamusal çeşme ile halka ulaşıyordu. Nymphaea'ların tasarımı pratik kullanımlarının çok ötesindedir; bunlar daha ziyade, bağışçıların kendileri için bir anıt yarattıkları, çoğunlukla ayrıntılı mimari ve heykel dekorasyonuna sahip görkemli yapılardır. Şehrin siyasi merkezi yukarı agoradaydı; burada devlet tapınaklarının yanı sıra idari binalar da bulunuyordu. Böylece, revaklarla çevrili meydanın kuzey ucunu, belediye meclisinin merkezi olan Bouleuterion ve şehir meclisinin merkezi olan Prytaneion oluşturuyordu. Güneyde, jeoradar ölçüm verileri birkaç terasa yayılan yoğun bir yapılaşma olduğunu göstermektedir. MS 1. yüzyılın ikinci yarısında ilk kez Ephesos'ta bir imparatorun onuruna tapınak inşa etme ayrıcalığı tanınmıştır. İmparator Domitianus'a adanmış olan bu kült yapısı, Agora'nın batı ucunu oluşturuyordu ve eşsiz topografik konumu nedeniyle uzaktan da görülebiliyordu. İmparator Domitianus'un ölümünden ve imparatora dair tüm hatıraların silindiği damnatio memoriae'den sonra, Flavianus hanedanı ve onunla birlikte Vespasianus ve Titus gibi sevilen imparatorlar burada genel olarak tapınım görmüştür. Ancak yapının çok az bir kısmı günümüze ulaşabilmiştir: günümüzde sadece en alt katları görülebilmektedir, ancak onlar bile geç antik dönemde payelerle güçlendirilmiş devasa bir bina tarafından kapatılmıştır. Sadece tapınak avlusunu çevreleyen salonlardan sütunlar ve kiriş blokları bulunmuştur. Geri kalan her şey geç antik dönemde sistematik olarak ortadan kaldırılmış, başka yapılarda yeniden devşirme olarak kullanılmış ve hatta yakılarak kireç haline getirilmiştir. Örneğin, İmparator Titus'u temsil eden devasa bir baş, geç antik döneme ait bir duvar örgüsünün içine yerleştirilmiştir. Şimdi aşağı şehir ile yukarı şehri birbirine bağlayan Kuretler Caddesi'ne dönelim. Başlangıçta kutsal bir tören yolu olarak planlanan bu cadde, düzensiz seyrini korumuş ve böylece ortogonal sokak, ızgara planından sapmıştır. MS 1. yüzyılın sonuna kadar caddeye mermer plakalar döşenmemişti; bu döneme kadar yağmurlu mevsimlerde araba trafiği için de mükemmel olan kompakt bir çakıl döşemesi vardı. Roma imparatorluk döneminde Kuretler Caddesi, her iki tarafı onurlandırma anıtları ve kamusal bağışlarla donatılmış bir şehir içi bulvarına dönüşmüştür. Geç antik dönemde, doğuda Herakles Kapısı'nın inşa edilmesiyle birlikte cadde araç trafiğine kapatılmış ve yayalara tahsis edilmiştir…

Nymphaeum Traiani (Traian Çeşmesi)

Çeviri: Filiz ÖZTÜRK

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi, 88. Sayı “ İzmir’in Kültürel Belleği “