Tamamen barışçıl, kural ve kaideleri ticari anlaşmalarla belirlenmiş, karşılıklı çıkarların gözetildiği bu koloni ticaretinin temeli, Asurlu tüccarların Anadolu’ya getirdikleri Orta Asya kaynaklı kalay madeninin ve Mezopotamya’nın farklı bölgelerinde üretilen yün kumaşların gümüş ve altın karşılığında satılarak bu değerli madenlerin Asur’a taşınmasına dayanıyordu. Tüccarların ticari faaliyetlerini yürütmek için yerleştiği kentlerden en önemlisi ve bütün ticari sistemin Anadolu’daki merkezi olan Kaniš kārumunda (Kayseri-Kültepe) günümüze kadar yapılan kazılarda 23 binden fazla çivi yazılı belge ele geçmiştir. Bu belgelerin çok büyük bir kısmı Asurlu tüccarların kişisel arşivlerini muhafaza ettikleri evlerinde bulunmuştur. Bu belgelerin çoğu doğal olarak ticari ya da ekonomik içerikli olsa da dönemin siyasî, dinî, toplumsal, hukukî vb. yönleri hakkında da oldukça kapsamlı bilgiler içerdiklerinden Anadolu’nun bu ilk tarihi döneminin aydınlatılmasına imkân vermektedir.

Asurlu tüccarlar yazıyı Anadolu yerlileri ile tanıştırmıştır, ancak bu dönemde yerlilerin yazıyı henüz öğrenmedikleri ve dillerine uyarlamadıkları açıktır. Onlara ait, nadiren karşılaşılan yazılı kayıtların Asurlu kâtipler tarafından Akadca yazıldığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, belgelerden edindiğimiz, özellikle toplumsal yapı, aile hayatı, gelenek, görenek ve âdetler gibi soyut kültür unsurları hakkındaki bilgilerimizin, özelde Asurlu tüccarlara, genelde Kuzey Mezopotamya’daki Sami toplumuna dair olduğu akılda tutulmalıdır. Bununla birlikte, tüccarların yerli topluma kısmî entegrasyonu sayesinde Anadolu halkının da bazı kültürel yönlerine dair bilgi sahibi olabilmekteyiz.

Kültepe metinlerinde “aile” anlamında kullanılan ifade bēt abim “baba evi”dir. Ancak bu ifade daha çok ticari anlamda “firma, şirket” için kullanılmıştır. Bunun dışında nīš bētim “ev halkı” ifadesi, bir evde yaşayan bütün aile üyelerini, hatta köle ve hizmetlileri de kapsayan, daha geniş anlamda kullanılan bir terimdir. Asurlu tüccarların ana yurdu olan Asur şehrinde, kanun maddelerinin yazılı olduğu bir dikili taşın varlığından haberdarız. Ancak yapılan kazılarda böyle bir yasa belgesine ulaşılamamıştır. Evlilik, boşanma, evlatlık alma, aile üyelerinin birbirlerine karşı sorumlulukları gibi aile ilişkilerini düzenleyen, Eski Babil kralı Hammurabi’nin kanun steline benzer bir yasa metninin elimizde olmaması nedeniyle bu tür konularla ilgili doğrudan bilgi edinemiyoruz. Ancak Kültepe tabletleri, özellikle mektuplar, şahitli sözleşmeler, mahkeme kayıtları ve tabi ki vasiyetname belgeleri, belki teamül hukukunun yansıması olarak, bu konularda oldukça zengin ve değerli bilgiler sağlamaktadır…

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi 104. Sayı “Antik Dönem Uygarlıklarında Aile”