Sınırları genişleyen Yeni Roma’nın kara surları artık Cerrahpaşa-Ayakapı doğrultusunda uzanmaktaydı. 325 yılı öncesinde Byzantion kentinin sınırları Çemberlitaş’a kadardı. Severus/Caracalla surlarının geçtiği Çemberlitaş’tan Sarayburnu’nun ucuna kadar varlığı bilinen yalnızca tek forum vardı: Augustaion. Forumdaki sütunlar dışında “Gotlar Sütunu” adı verilen bir anıt Sarayburnu’nda bulunmaktadır. Bu sütunun, küçük bir forum/meydan alanının merkezinde bulunduğu düşünülebilir. Ancak bu durumu kanıtlayacak herhangi bir arkeolojik veri henüz ortaya çıkarılmamıştır.

Sütunlar, Bizans dönemine ait yazmalar olan Patrialarda, kenti koruyan tılsımlar olarak nitelendirilmiş, aynı inanç Osmanlı dünyasına da geçmiştir. Başta Evliya Çelebi olmak üzere çok sayıda kaynak bu konuda önemli bilgiler sunmaktadır. Buna göre kenti doğal afetlerden ve istilalardan bu sütunlar korumaktaydı.

Yazıda, Hippodrom’da dikili mevcut anıtlar (Mısır Obeliski, Örme Obelisk ve Yılanlı/ Plataia), forum veya meydanlarda yer almadığından kapsam dışı bırakılmıştır.

Kentin Forumları

Latince bir kelime olan “forum” tabiri “meydan”ın karşılığı olarak tanımlansa da aslında içeriği biraz daha yoğundur. Forumlar, halkın bir araya geldiği, sosyalleştiği, genellikle yol güzergahı aksında, tak şeklinde birer giriş-çıkış kapısının bulunduğu yerlerdi. Dönemine göre dairesel, elips veya dikdörtgensel bir geometriye göre tasarlanabilen forumların merkezinde, kentin adandığı tanrı/ tanrıça veya tanrılaştırılan imparatorun heykeli bulunurdu. Çevresini, revaklar ve revaklara açılan dükkanların kuşattığı forumlarda, bazen ana aksta devam eden bir yol, bazen de birbirini doksan derece kesen dört yol bu alanda buluşurdu. Çevreye kötü koku veren ve yangın çıkarma riski olan maddeler satılamazdı. Bu konuda ciddi yaptırımlar bulunmaktaydı. Klasik dönemde olduğu gibi Roma döneminde de forumların etrafında, içlerinde ve cephelerinde önemli heykeltıraşlarca yontulmuş, mermer veya metalden devlet görevlileri, kahraman, şair, mitolojik varlıklar, hayvanlar ve tanrı/tanrıçalara ait heykeller bulunurdu. Forumların zeminleri genellikle serbest boy mermerlerle döşenirdi. “Özgür sanatlar” olarak adlandırılan sanat kollarından mimari, heykel, hitabet, şiir, tiyatro, pandomim forumların sahip olduğu özel araçlardı. Forumlar ve sütunlar, Roma İstanbulu’nun “ana caddesi” olan Regia (Latince adıyla decumanus maximus veya Mese) üzerinde konumlandırılmıştı. Doğu-Batı doğrultusunda kenti kat ederken bir kol Edirnekapısı istikametine, asıl kol ise Aksaray’dan Yedikule’deki Altın Kapı’ya bağlanmaktaydı.