Geniş bir yapıda ses düzeni sağlanması amacıyla konulacak ses dağıtım cihazlarının hafif ve az sayıda olması gerekliliği göz önüne alınarak bu cihazlar herhangi bir yüzeye bağlanmadan serbest şekilde bırakıldı. Anıtın zemin seviyesinde ve içeride görüş  alanına giren üç farklı figüratif mozaik panonun kapatılması hususu ise en önemli müdahale oldu. Apsis yarım kubbesinde yer alan Meryem ve Çocuk İsa ve bema kemerindeki Başmelek Gabriel mozaiği için kısa süre içinde yapılan projelendirme ile yüzeyin eğimli oluşu nedeni ile birkaç parçadan oluşan bir perde sistemi düşünüldü.Osmanlı Dönemine ait aydınlatma demirleri kullanılarak, apsis yarım kubbesinin eteğindeki  yarım daire balkon üzerinde toplanabilecek üçgen perdeler yerleştirildi. Tüm bu sistemin yapılması için kurulan çelik iskele, zannedersem C. Mango ve E. Hawkins’in apsis analizlerinden sonra kurulan ilk iskeleydi! Bizans dünyasına ait birçok anıtı yakından görme ayrıcalığına sahip oldum. Ancak, hiçbiri Aya Sofya’nın apsisinde bulunan Meryem tasviri kadar etkileyici değildi! Yıllar önce genç bir öğrenci iken Byzantinolog Cyril Mango ile tanıştığımda, meslek hayatı boyunca bana kendisini en fazla etkileyenin bu mozaik olduğunu söylediğini hatırladım. Apsisin içinde, iskele merdivenlerini çıkarken, bir yandan Bizans renkli mermer kakmaların diğer yandan Osmanlı Dönemi hat örnekleri arasında kendinizi geniş yarım kubbenin içerisinde bulduğunuz zaman, gerçekten Aya Sofya’nın mimari etkileşimine tanık oluyorsunuz. Dikey aks üzerindeki baş döndürücü bu girdap karşınıza, Bizans resim sanatının en güzel örneğini çıkartıyor. Çocuğun pembe yanaklı hafif gülümseyen yüzü, altın ve renkli küçük tesseraların ince geçişler ile hassas yerleştirilmesi, Meryem’in yumuşak dökümlü maphorionu… Sanki sizi kendisine çekiyor.

Meslek hayatımın, hiç unutamayacağım en heyecanlı tecrübesi oldu. İç narteksten ana girişi sağlayan imparatorluk kapısı üzerindeki lünet mozaiği için yapılan manuel perde, tonozun üzerinde bulunan kısa bir demir çubuk kullanılarak yerleştirildi. Perdenin lünet formunda olmasına dikkatedildi. Güney-batı vestibülü mozaiği olarak bilinen çıkış kapısı üzerindeki lünet için yapılan perde mekanizması lünetin üzerindeki duvarın üstüne yerleştirildi. Burada da perdenin aldığı metal destek duvara müdahale edilmeden genişliği boyunca konularak ağırlığa denge sağlandı. Kubbenin hâkim olduğu ana mekânın ibadete ayrılması bu geniş alanın halı ile kaplanması gerekliliği, hassas bir konuydu. Restorasyon sürecinde zemin döşeme mermerlerinin sağlamlaştırılması uzun bir zaman içinde büyük bir uğraş gerektirmişti. Bu korumanın sürekliğinin sağlanması hepimizin ortak kaygısıydı. Bu konuda döşeme üzerine kalın ve doğal dokuda bir keçe yerleştirilerek halının serilmesi sağlandı. İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğünün idare amirliğinin titiz gözetimi tüm bu çalışmalarda eksik olmadı. Bu süreçte her adımda, çalışmaların yürütülmesini T.C. Kültür ve Turizm bakanı, Kültür Varlıkları ve Müzeler genel müdürü, Restorasyon Daire Başkanı ve Aya Sofya Müzesi Müdürü ve ekipleri ile bizzat bulunarak yürüttüler.

Şahsımın bilimsel danışmanlığına başvurmaları ve konu hakkında öneri ve fikirlerimialmaları, uygulamaların doğru ve bilimsel bir şekilde yürütülmesine yardımcı oldu. Bir Bizanscı, bir bilim insanı olarak bu tarihi anlara şahid oldum. Yapı içindeki bu yeni adaptasyon süreci aynı zamanda öğretici oldu. Herşeyden önce Aya Sofya’nın halkımız tarafından ne kadar ‘bilinmediğini’, daha doğrusu hatalı bilgilerle doldurulmuş olduğunu daha da iyi anladım.

Aya Sofya’nın Fatih Sultan Mehmed ile ortaya çıkmasından İslami ibadet için tasarlanmış olmasına kadar yanlış kimlikler yüklendi. Hatalı bilgiler, akademik ilgisizlik, toplumsal bilincin yetersizliği... Aya Sofya’nın bu işlevsel dönüşümünde, bir tarafta sosyal medya ve basında eleştirel yaklaşımlarını sunan akademisyenler, diğer yanda olayı takdir eden ve kendini öne çıkarmak isteyenlerinde bir arada bulunmasıyla halkımız hatalı, saldırgan, üste çıkmaya uğraşan bir enformasyon bombardımanına tutuldu. Bunun sonucunda da, gerçekte yetersiz olan doğruların yerini yanlışlar almaya başladı.

Son zamanlarda gerek ülkemizde gerekse yurt dışında çeşitli bilimsel toplantılar yapıldı ve yapılmaya devam ediyor. Amerika’dan iki farklı üniversitenin yaptığı webinarları dinledim. Aralarında sadece bir Aya Sofya uzmanının yer aldığı katılımcıların, özellikle güncel siyasi-sosyal analizleri ve Aya Sofya hakkında genel yapı bilgilerini vermeleri dışında yeni ve farklı bir bilgiye değinememeleri ve bir anti-Türk çizgisini korumaları şaşırtıcı olmadı benim için.

Diğer yandan İstanbul’da yapılan bazı toplantılarda ise anıt hakkındaki bilgilerin genel çerçeveyi kıramaması da ülkemizde yürütülen araştırmaların artması ve araştırmacıların da artık hali hazırda yer alan genel bilgilerin dışına çıkması gerekliliğini ortaya çıkarttı. Ekip çalışmaları, bilimsel fikir alışverişleri ve dayanışmalarla doğruyaulaşılabileceği inancındayım. Dayanışma eksikliği Aya Sofya’nın dönüşüm sürecinde derinden hissedildi. Şahsımdan başka bir akademisyenin bu sürece ilgi göstermemesi çok üzücü. Bilim ve eğitim insanları olarak öncelikle, Aya Sofya'yı halkımıza anlatabilmemiz, sevdirmemiz ve ileri nesillere aktarabilmek için toplum bilincini geliştirmemiz gerekir. Ayasofya gibi dünyada "tek" bir eseri korumak, ileri nesillere en iyi şekilde bırakmak biz bilim insanlarının zorunlugörevidir.