Urartu Krallığı’nda Şarap

Önasya uygarlıklarından Urartular MÖ 9.-7. yüzyıllar arasında Doğu Anadolu’da Van Gölü Havzası başta olmak üzere Transkafkasya ve İran Azerbaycan’ında hâkimiyet sürmüştür. Urartuların hâkimiyet sürdüğü bu coğrafya yüksek ve dağlık olup iklim özellikleri ile farklılık gösterir. Bu zorlu coğrafyaya rağmen Urartu kralları üzüm bağları, meyve bahçeleri ve ekim için hazırlanan tarlalara önem vermiş ve bu tarım alanlarının sulanması için barajlar, göletler ve su kanalları inşa etmişlerdir.

Erciş ilçesi Bayramlı Köyü’nden üzüm bağı ©B. Gökce Arşivi

Urartu Dönemine ait çivi yazılı metinlerde geçen üzüm bağları (GIŠuldi / GIŠGEŠTIN) ile ilgili terimler tarımsal faaliyetler içinde bağcılığın özel bir yeri olduğunu gösterir. Urartu coğrafyasında bulunan Erciş Ovası zengin alüvyonlu topraklar ve bol su kaynaklarına sahip olup, tarım arazisi için önemli bir yere sahiptir. Urartu krallarından Minua, II. Sarduri ve II. Argişti Erciş Ovası’nda tarımın gelişmesine önem vermişlerdir. Bu tarım arazileri içinde üzüm bağları da yer alır. Nitekim günümüz de Van İli Erciş İlçesi’ne bağlı Bayramlı Köyü’nde devam eden bağcılık faaliyetleri bu önemi gösterir niteliktedir.

Arkeobotanik Kalıntılar

Urartu coğrafyası arpa (ŠE.PAD/ḫipuni) ve buğday (kibtu) gibi tahılların yanı sıra darı (Setaria italica), nohut (Cicer arietinum), çavdar (Secale cereal) ve üzüm (Vitis vinifera) yetiştirilmesi için de uygundur. Nitekim Urartu yerleşmelerinden Karmir-Blur, Bastam ve Arin-Berd’de yapılan kazı çalışmalarında çeşitli bitki kalıntıları ile birlikte üzüm çekirdeği kalıntılarına da rastlanmıştır. Söz konusu yerleşim yerlerinin yanı sıra Van Bölgesi’nde bugüne kadar bulunan ve en eski üzüm çekirdeği kalıntısını oluşturan örnekler ise Yoncatepe’de 3 no.lu gömüde ele geçenlerdir.

Libasyon ritüellerinde kullanılan kap ©Çavuoğlu & Gökce 2013; Gökce 2020

Şarap Üretimi ve Depolanması

Urartu çivi yazılı metinlerinde sınırlı sayıda da olsa şarap ibaresi geçmektedir. Örneğin; Erciş’in güneybatısındaki Çelebibağı Mevkii’nde bulunan Urartu Kralı I. Rusa’nın oğlu II. Argişti’ye ait stelde; “…Argişti yeri’nin tanrısına bir koyun, Argişti yerinin tanrısına bir inek,… 6 terusi şarap…” ibaresi bulunur. Yine Minua dönemine ait Güsak (Köşk) stelinde de; “Üzümler olgunlaşırsa (?) 1 sığır ile 3 koyun kurban edilmelidir ve şarap Ḫaldi Kapısı ve stel önünde sunulmalıdır. Yeni şarap çıkarıldığında (?) muhtemelen üzümler sıkıldığında…” ifadesi mevcuttur. Urartu çivi yazılı metinleri şarap ve üzüm bağları konusunda veri içermekle birlikte, şimdilik şarabın üretildiği atölyeler ve üretim aşamaları hakkında bilgi bulunmamaktadır. Ancak Urartu’nun çağdaşı Yeni Assur Dönemi çivi yazılı metinleri Urartu şarap mahzenleri hakkında kısmen de olsa bilgi vermektedir. Assur kralı II. Sargon’un 8. seferine (MÖ 714) ait anlatımlarda kral, Urmiye Gölü’nün kuzeyindeki Ulhu kentine Urartu kralı I. Rusa tarafından yaptırılmış olan su kanalları etrafındaki bağ ve bahçeler ile bunları nasıl tahrip ettiğini söz ettiği yazıtta şarap mahzenlerinden de söz eder. Yazıtta; “...Doldurdukları tahıl ambarlarını açtım ve ordumun ölçüsüz miktarda hububatı yemesine izin verdim. Korunaklı şarap mahzenlerine girdim ve askerlerim deri tulumlar içindeki kaliteli şarabı nehir suyu gibi içtiler...” ifadesi geçer. Bununla birlikte Urartu yerleşimlerinden Karmir-Blur’da yapılan kazılarda içinde şarap üretimi için kullanılan atölyelerinde olduğu farklı büyüklükte ve işlevlere sahip 150 oda ortaya çıkarılmıştır.

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi 98. Sayı “Tanrılar ve Kutsal İçecekleri”  

EN ÇOK OKUNANLAR

Tarlada Yürüyüş Yapan Kadın 2150 Gümüş Sikke Buldu

Prag'ın güneydoğusundaki Kutnohorsk kentinde tarlada yürüyüş yapan bir kadın, çiftçilik faaliyetleri sırasında yüzeye çıkan birkaç gümüş sikkeye rastladı. Çek Cumhuriyeti'nde şimdiye kadar bulunan en büyük erken ortaçağ sikke istifini açığa çıkardığının farkında değildi.

SON İÇERİKLER