Tunç levhanın üst kısmı da çeşitli faaliyetlerde bulunan aşk tanrılarını betimleyen kalaydan yapılmış küçük madalyonlar. ©www.pompeiisites.org

Tunç levhanın üst kısmı da çeşitli faaliyetlerde bulunan aşk tanrılarını betimleyen kalaydan yapılmış küçük madalyonlar. ©www.pompeiisites.org

Karşılıklı iki at arabasının geçmesine olanak veren 4.5 m genişliğindeki yollar, tekerlek çapları 1170mm (4 Roma ayağı), sağ-sol tekerleklerin içten açıklığı (iz genişliği) 1435mm civarında olan, iki at tarafından çekilen tek dingilli (Cisium/Birota) veya çift dingilli (Plausturm/Raeda) olan at arabalarını yaratmıştı.

Pompeii, Civita Giuliana’daki eski bir villanın ahırlarının yakınında bulunan tören arabası. ©www.pompeiisites.org

Pompeii, Civita Giuliana’daki eski bir villanın ahırlarının yakınında bulunan tören arabasının demir tekerleği. ©www.pompeiisites.org

Pompeii:

1) Kaldırımlar yoldan ortalama 300mm daha yüksekte, çünkü yol seviyesi alçak olunca kölelerle at arabasından yükleme ve boşaltma daha çabuk, ayrıca yağmur suları dere misali at pisliklerini ve çamuru alıp götürüyor.

2) O sıralarda Pompeii’de ortalama insan boyu erkeklerde 1.67m kadınlarda da 1.54m arasında olduğundan karşıya geçiş kolaylığı için yüksek blok taşlardan yaya geçidi yapılıyor. Bu da bugünkü yaya geçidi tasarımının atası.

Pompeii sokaklarının genişliği 2,5 ila 4,5 metre arasında değişiyor. ©www.pompeiisites.org

3) İki at tarafından çekilen tek dingilli veya çift dingilli at arabalarının tekerlek ölçüleri ve iz genişliği yaya geçidi blok taşlarının arasından geçecek şekilde. Bu standart iz genişliği ölçüsü de bugünkü demiryolu raylarının aralığı (içten içe) olan 1435 mm’nin atası.

4) Gerek yolların ve yaya geçitlerinin tasarımı gerekse de at arabalarının iz genişliği göz önüne alındığında Pompeii, hamamlar, dükkanlar, imalathaneler, konutlar, kültür ve eğlence yerleri gibi kentin mimarisinin tamamen ticari yaşama göre yapılmasının yanı sıra teknolojik anlamda zamanının bir lojistik kentiydi.

Pompeii, Civita Giuliana’daki eski bir villanın ahırlarının yakınında bulunan tören arabası.©www.pompeiisites.org

Yüksek arkeolojik değer taşıyan bir at arabası parçalanma tehlikesi altında kurtarılmaya çalışılırken, araç teknolojisi açısından yüksek değer taşıyan iz genişliğinin kaybolmadan, Türkiye’den bir makina mühendisinin merakı üzerine, ölçülmesi kesinlikle büyük bir alçak gönüllülük ve belki de tarihe not düşülecek bir olaydır. Pompeii ekibine binlerce teşekkür. Aklıma gelen son soru: taşıtlarla ilgili arkeolojik kazılara, bazı tasarım ve ölçülerin yerinde ölçülüp korunabilmesi için, Taşıt Tekniği alanında uzman makina mühendislerinin de katılması yararlı olmaz mı?

Alpay Lök (Makine Yüksek Mühendisi)