Resimler arasında boya ile çok detaylı olarak büyük boyutta yapılmış ticaret ve savaş gemileri, bazen tek başına bazen ise bir mücadele içinde tasvir edilmiş gladyatörler ve phalloslar en dikkat çekici ve sayısal olarak da en fazla yapılmış görsellerdir. Smyrna’daki Roma İmparatorluk Döneminin bu en popüler ve de kanlı gösterileri olan gladyatör dövüşlerinin Smyrna'da da taraftar bulduğu gladyatör tasvirlerinden anlaşılıyor. Balık, kuş gibi hayvan ve çeşitli insan tasvirleri, geometrik şekiller koleksiyonun diğer örneklerini meydana getirirken sıvaya kazıma ile yapılmış mimari tasvirler, çeşitli geometrik şekiller, hem kazıma hem boyalı labrys (çift başlı balta) gibi kutsal objeler de betimlemeler arasında yer alıyor.

G18 Numaralı Grafiti Paneli Fotoğraf : Kazıevi Arşivi

Yazılar ise bazen tek kelime veya bir iki harften oluşurken, kimi zaman bazı uzun adak yazıları çoklu satırlardan oluşan metinler halinde görülmektedirler. Kelime oyunlarından ya da büyük puntolu harfler arasına gizlenmiş küçük puntolu kentler arası rekabete yönelik mesajlara uzanan geniş bir repertuardan bahsetmek mümkün. Ephesos, Sardis ve Tralleis'in adı graffitolar üzerinde yer alıyor ve bu durum kentler arasındaki rekabetin yanı sıra Smyrna'da değişik amaçlarla gelmiş olan çok sayıda göçmenin varlığının da bir işareti olarak değerlendiriliyor. Nitekim R. Tekoğlu, Aktüel Arkeoloji Dergisi’nin bir önceki sayısındaki (Kasım-Aralık 2016/54) makalesinde Smyrna'da Yunanlı ve Romalılarla birlikte Lydialı, Karialı, Phrygialıları bir ticarethane işletirken veya alışveriş yaparken görmemizin hiç de şaşırtıcı olmayacağını dile getirmişti. Aşk ifadeleri de Smyrna graffitoları arasında önemli yer tutmaktadır. Örneğin “Numarası 1308 olan bir kadını seviyorum”. Antik dönemde iyi bilinen bir şifreleme yöntemi olan isopsephism ile şifrelenmiş bu kadının adı R. S. Bagnall’a göre Tykhe’dir. Başka isopsephism örnekleri yanında, bir graffitoda ise umutsuz bir "aşık" şöyle demektedir. C. Tanrıver'in çevirisiyle “Beni sevmeyen bir sevgiliyi seviyorum”. Bazen tahribat bazen ise yazanın belki sadece kendisinin bildiği bir amaçla bir bilmece gibi yazıldığı için, yazıların çoğunun ne ifade ettiği ya da hangi amaçla yazıldığı anlaşılamamıştır. Bununla birlikte Smyrna Agorası graffitoları, Smyrna’yı Delos, Pompeii, Roma, Ostia gibi graffiti açısından zengin olan merkezler arasına, Yunanca graffiti kolleksiyonu açısından ise ilk sıraya yerleştirmektedir.

Kelime oyunları da Smyrna graffitolarında sevilen bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan biri iki yerde görülmektedir. G15 ve G18 olarak numaralandırılan bölme duvarları üzerinde bir tabula ansata içinde beşer harften oluşan Melon-(H)edone-Logos-Onoma-Nesas (Meyve, Zevk (?), Söz (?), İsim, Yüzmüş olan adam) kelimelerinin yukarıdan aşağıya alt alta ve soldan sağa üst üste dizilerek aynı şekilde okunabildikleri görülmektedir.

Gladyatör ve Gemi tasvirlerinin yer aldığı G35 Paneli

μ ῆ λ ο ν

ἡ δ ο ν ή

λ̣ ό̣ γ̣ [ος]

[ὄ ν ο μ α]

ν̣ ή̣ σ̣ α̣ ς̣

Yukarıdan aşağıya ve soldan sağa 3. sırada yer alan logos sözcüğünün bir haç formu göstermesi bu dönemde büyük baskı altında bulunan Hıristiyan topluluklar içinden Smyrnalı Hıristiyanların kendi aralarında haberleşmek için bir mesaj mı olduğu değerlendirilebilmektedir. Erken Hıristiyanlık Tarihi araştırmalarında ve Papiroloji alanında önemli bir figür olan Roger S. Bagnall, bu kelime oyununda karşımıza çıkan haç formuna Hristiyani bir anlam yüklemekten kaçınmaktadır. Ekibimizin Epigrafi Uzmanı ve EÜ Edebiyat Fakültesi Eski Çağ Dilleri Bölümü Başkanı Prof. Dr. Cumhur Tanrıver ile DEÜ Edebiyat Fakültesi Eski Çağ Tarihi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Recai Tekoğlu da aynı kanaati paylaşmaktadırlar. Aynı kelime oyununda soldan sağa ve yukarıdan aşağıya 2. kelime olan Hedone bir başka spekülatif sözcüktür. Bu kelimenin Yahudilikte tanrının sıfatlarından biri olan Adonai (Adon/Efendi) sözcüğünün karşılığı olduğu iddiasıdır ki, aynı dönemde Yahudilerin de baskılar altında kaldıklarını belirtmek gerekir. Her iki dini topluluğun zaman zaman karşılıklı olarak hoşgörülü olmadıkları bu süreçte iki topluluğa hitap eden sözcüklerin bir arada olup olmayacağı veya ortak kültürel kökenleri nedenleriyle olabileceği değerlendirilebilir. Uzmanlar bir önceki sözcükte olduğu gibi spekülatif bakış açısının dışında tutum sergilemektedirler.

**Birer Corpus niteliğindeki R.S. Bagnal, Everyday Writing in the Graeco-Roman East (2012) ve R.S. Bagnall, R. Casagrande-Kim, A. Ersoy, C. Tanrıver, B. Yolaçan Graffiti from the Basilica in the Agora of Smyrna (2016) isimli yayınların, hem bu konuda hem de Smyrna grafitolarındaki diğer konularda ilgililer için iyi bir başvuru kaynağı oluşturacağına inanıyoruz.