Hasankeyf’e akşamüstü ışığının sıcaklığında girdim. Nehirle kent arasındaki bağlantıyı sağlayan köprüden geçmeden önce, bugün yerinde olmayan, Zeynel Bey Türbesi’nin yanından geçecektim. Işık o kadar etkilemişti ki gece konaklayacağım yere yerleşmeden, şehrin en güzel manzarasının seyredildiği bu bölgede birkaç fotoğraf çekmek istedim.

Fotoğraf : Aykan ÖZENER

Zeynel Bey Türbesi ve çevresini son kez yerinde çekeceğimin bilinciyle hareket ediyordum. Ilısu Barajı su tutmaya başladığında, sular altında kalacak ilk bölge burasıydı. Olabildiğince farklı açılardan fotoğrafını çektim. Orada olduğum süreç içerisinde bölgenin sular altında kalacağını düşündüğümde, Anadolu’daki tek örneğin yok olacağına ve durum böyleyken neden restorasyona çok fazla para harcandığını düşünmekten kendimi alamamıştım. Hayır, bu yapıldığına göre barajdan vazgeçildi diyordum kendi kendime. Nereden bilebilirdim ki yıllar sonra Mostar Köprüsü’nü restore eden firma tarafından tekerlekli bir sistemin üzerinde başka bir yere taşınacağını. Üstelik çevrecilerin, arkeologların protestolarını sıklaştırdığı, çevre dernekleri tarafından her türlü mücadelenin yapıldığı dönemlerdi. Hasankeyf’e bunu yapamazlar diyordum.

Ancak son zamanlarda barajın ihalesini alan İngiliz şirketin, hükümet üzerinden baskılarına şahit olmaya başlamıştık. Bunlardan bir tanesi, hatta süreci hızlandıracak olan olay, Hasankeyf Kazı Başkanlığı’nı yürüten, yıllarca Hasankeyf’te kazılar sürdürmüş ve Hasankeyf’in dünyaca tanınmasını sağlamış, bilim insanı Mehmet Oluş Arık’a yapılanlardı. 1986 yılında ilk kazı çalışmalarını başlatan bilim insanının 2004 yılında kazı başkanlığından alınması, onu tanıyan herkesi incitmişti. Kazıdan alınma sebebi olarak gösterilen soruşturma konularından biri, traktörle atılan hafriyatlara fatura kesilmemesi gibi hemen hemen her kazı başkanının başına gelebilecek talihsiz bir sebepti. Zira devletin bu konuda verdiği bir ödenek kalemi olmadığından kazı başkanları bir şekilde başka ödenekler üzerinden bunu ödemek zorunda kalıyordu. Buna benzer birçok eksiklik arandığında, birçok kazı başkanının başını belaya sokabilirdi. Aslında asıl sebebin Oluş Arık’ın Hasankeyf’in sular altında kalmasını engellemek için verdiği mücadele olduğunu herkes biliyordu. Ama bir takım bahanelerle 2004 yılında görevden alınmış ve yerine Prof. Dr. Abdusselam Uluçam getirilmişti.

Fotoğraf : Aykan ÖZENER

Bölgeye gittiğimde Uluçam, 6 yıldır kazı başkanlığı görevini yürütmekteydi. Bölgedeki gezilerim içerisinde, Oluş Arık hocayı yakından tanıyan biri olarak en çok merak ettiğim konu onun ayrılışına gösterilen tepkilerdi. Acaba yöre halkı onun hakkında neler düşünüyor, eskiden birlikte çalıştığı kazı ekibi durumu nasıl karşılıyordu? Çünkü bu süreç beni de kişisel olarak üzmüştü. Bu düşüncelerle yeni köprüye kadar gelmiştim. Güneş az sonra batacaktı. Tarihi kentin üzerinde öyle güzel bir ışık vardı ki tüm yorgunluğuma ve beni orada karşılayacak arkadaşı bekletmeme rağmen, fotoğraf çekmeye başladım yine. Köprüden geçip arabayı arkadaşımın olduğu kahvenin önüne geçici olarak park ettim. Beni orada karşılayan arkadaşlar oranın yerli çocuklarıydı. Bir çay içimlik sohbetten sonra ertesi gün buluşmak üzere oradan ayrıldım. Geceyi getirmek için en uygun yer Öğretmen Evi’ydi. Gece sokakları dolaştım, yemek yedim ve erken yatmak üzere geri döndüm. Ertesi sabah yoğun bir gün beni bekliyordu.

Sabah yeniden beni karşılayan arkadaşlarla buluştuk. Bana kenti gezdirdiler. Yol boyu sohbet etme fırsatımız oldu. İçlerinden Oluş Arık zamanında kazılarda çalışan arkadaşlardan bazıları, ondan övgüyle bahsettiler. İyi bir bilim insanı olduğundan, huzurlu bir kazı ortamı sağladığından, emeklerinin karşılığını her zaman fazlasıyla verdiğinden bahseden sözlerdi bunlar.  Kent insanının hissedilen gerginliğini fark ettim.  Birkaç gün önce turistlerin yoğun olarak ziyaret ettiği, yukarı şehre giden yol üzerinde büyük bir kaya kütlesi kopup, altında turistik eşya satan yaşlı bir adamcağızın üstüne düşmüş. Halk uzun bir süredir Hasankeyf’te yapılanlar için gerginmiş ve bu olay üstüne tuz, biber ekmişti. Jandarma yukarı şehre çıkışları yasaklamıştı. Aynı zamanda turistlerin uğrak yeri olan nehir kıyısındaki balık lokantasına giden yol da tutulmuş, turistlerin geçişine izin verilmiyordu. Geçimini yoğun biçimde turizmden sağlayan yöre halkı için bu durum, çekilmez bir hal almış ve isyan etmeye başlamışlardı. Beni gezdiren arkadaşlardan bilgi almak istedim. Bir kahveye gidip oturduk. O sırada kahvede büyük bir gürüldü çıktı ve oturanlar geliyor, koşturun gibi sözlerle dışarı fırladılar. Ben ne olduğunu anlamaya çalışırken arkadaşlar, köprünün üstündeki siyah makam arabası Mercedes’i gösterdiler. Halk galeyana gelmiş ellerine ne geçirmişlerse atarak arabaya doğru koşmaya başlamıştı. Sonra arabadan bir korumanın inerek bağırdığını gördüm ama anlaşılmıyordu. Sonra ileriden birileri “Taş atmayın, gelen Vali beyler!” diye bağrıştılar. Galeyana gelen halk düştükleri durumu görünce gerisin geriye kahveye döndüler.

Fotoğraf : Aykan ÖZENER

Sonradan bana anlatılanlardan anladım ki; gelen siyah Mercedes’i Batman Üniversitesi Rektörü (aynı zamanda Hasankeyf kazı başkanı) Abdüsselam bey zannetmişler ve o yüzden protesto edip taşlamışlar. Son olayın sorumlusu onu tuttuklarını öğrendim. Arazi kamulaştırması ve evlerinin artık devlet tarafından istimlâk edilmesinden onu sorumlu tutuyorlardı. “Oluş Arık’a ödenek vermeyenler, yeni kazı başkanına o kadar çok para gönderdiler ki,  o da neredeyse tüm arazilerimizi sit alanı kapsamına alıp, çok ucuz bir şekilde her yeri kamulaştırdı” diye isyan ediyorlardı. Hızlı bir şekilde kazıları sürdürmesi sonucunda da bu kazanın olduğuna inanıyorlardı. Dev kaya parçasının altını kepçelerle oydurması yüzünden düştüğüne inanıyorlardı.  Yani biriken birçok sorunun kıvılcımını bu olay tutuşturmuştu. Şimdi ilk gün dergiyle röportaj yapması için görüştüğüm kazı başkanının işlerinin yoğunluğu sebebiyle gelmeme sebebini anlamıştım. Arkadaşların söylediğine göre ölüm olayının gerçekleşmesinden sonra halktan gelen yoğun tepkiler üzerine birkaç gündür kazılara da gelmiyormuş. Halkın en büyük tepkilerinden bir diğeri de kamunun, eski kentteki evlerini 30 bin Türk Lirası gibi bir rakama ellerinden alıp, eski kentin tam karşısında dağın eteklerine yapılmakta olan TOKİ konutlarını 80 bin Türk lirası gibi bir fiyata eski ev sahiplerine satmış olmasıydı. Başka çaresi kalmayan halk hem evini değerinin çok altına satmış, hem de 15 yıl geri ödemeli olarak yeni konutlara taşınmak zorunda bırakılmıştı. Gerçekten durum çok ironikti. Hem ata yadigârı evinden oluyorsun hem de geçim kaynağı turizm ve hayvancılık olan insanları, TOKİ’nin hapishaneye benzeyen evlerine mahkûm ediyorsun. Üstelik geriye dönük borçlandırarak  son vuruşu yapıyorsun. Ayrıca orada olduğum zaman zarfında henüz TOKİ konutları inşaat halindeydi. Yukarıda gördüğünüz fotoğraflardaki akşamüstü ışığının yarattığı büyülü atmosfer yerini kış günlerinde üzerine düşen dağın gölgesiyle saat 16.00 da karanlığa boğulan,  modern bir hapishaneye bırakmıştı.

Fotoğraf : Aykan ÖZENER

Tüm bunların gerginliğiyle geçen iki günün sonunda, Hasankeyf’in çoktan bittiğini görmüş, verilen mücadelelerin artık hiçbir şey ifade etmediğine kanaat getirmiştim. İkinci günü de, hüzünlü bir şekilde bana mihmandarlık yapan arkadaşlarla gezip fotoğraf çekerek bitirdim. Hasankeyf’in günümüze yansıyan görüntüleri, genellikle Eyyübiler Dönemine ait.

Evet, ben Hasankeyf gerçekliğine tanık olmuştum. Şimdilerde bu yıl içerisinde, suyun yükselerek,  kentin belli bölgelerini yutacağı zamanı bekliyorum.

***Yazı tamamen bölge insanı tarafından aktarılanlara sadık kalınarak yazılmıştır. 

İzin almadan çoğaltılamaz ve bir yayında kullanılamaz. Fotoğraflar: Aykan ÖZENER