Alkım Ekibi‘nin kazıları sırasında atelyedeki heykel yapım çalışmalarının muhtelif evrelerini gösteren pek çok belge / eser bulunmuştur. Yamacın yüksek kesimlerindeki yoğun bazalt kütlelerinden heykel yapılmak için elverişli boyda blokların ana kayadan nasıl kesildiği ve bunların yontu işi için nasıl hazırlandığının aşamaları çok iyi izlenebilmektedir. Kabaca yontulma işi sona eren bloklar -heykel taslakları haline getirilmek üzere- yamaca indirilerek heykel ustalarına teslim ediliyor olmalıydı. Blokların çıkartması ile daha sonraki yontma ve taşıma işlemleri sırasında tunç ve muhtemelen demirden balyoz ve çekiçlerle, dayanıklı ağaçlardan manivela görevi yapan ağaç gövdelerinin kullanılmış olduğu tahmin edilebilir.

Bir sonraki aşama, heykel ustalarının blokları işleyerek, heykelleri ana çizgileriyle şekillendirmeleri idi. Yesemekli ustaların işi, büyük olasılıkla bu noktada bitmekteydi. Bundan sonra, taslaklar konulacakları yere / kente taşınmakta, ince işleri orada tamamlanarak son durumlarına getirilmekte ve yerlerine konulmakta olmalıydı.

Heykel yontu alanında, dik durumda, devrik veya kısmen toprağa gömülmüş haldeki heykel taslakları ile küçük bir kısmı toprak üzerinde görülebilen, büyük kısmı ise toprak içinde gömülü olduğundan dolayı, heykel taslağı olup olmadıkları kesin şekilde anlaşılmayan, çok sayıda bazalt blok vardır. İlk kazılar döneminde 164 parça değişik türde taslak bulunmuş ve tescil edilmişti. Daha sonraki çalışmalarda saptanan 115 eserin katılmasıyla eser sayısı 279'a ulaşmaktadır. Bu aritmetik sonuca karşın, bugün Yesemek'te kaç tane eser olduğu kesin olarak saptanabilmiş değildir. Ortaya çıkartılmış olanlarla, kısmen veya tamamen toprak altında olup henüz çıkartılmamış -olası- eserlerin de dikkate alınması durumunda, Yesemek'teki heykel taslağı sayısının 400'e yaklaşacağı düşünülebilir.

Heykel taslaklarının bazıları küçük boydadır ve ağırlıkları 400 ile 1000 kg civarındadır. Bazıları ise daha büyüktür, hatta ağırlığı 15 tondan daha fazla olan parçalar vardır.

Taslaklarının türlerine göre ayrılması durumunda, bunların tamamına yakını, ‘Aslan’, ‘Sfenks’ ve ‘Dağ Tanrıları Kabartması’ olarak 3 ana grupta toplanabilir. Bu yaygın yapımlar dışında, bir iki örnek halinde olmak üzere , ‘Savaş Arabalı Sahne’, ‘Karışık Yaratık’ kabartması, niteliği belirsiz, olasılıkla ‘İnsan’ kabartması ile ‘Sütun Kaideleri’ ve dikdörtgen prizması biçimli ‘Levha’nın (Ortostat) da üretilmiş olduğu anlaşılmaktadır.

Yesemek Heykel Atelyesi’nin döneminin bir heykel üretim yeri olduğunda kuşku yoktur. MÖ 1. Binyılında Anadolu’nun bu yöresi ve Kuzey Suriye’deki kent devletlerinin savunma sistemlerinin ana giriş kapıları ile saray binalarının kapılarında kabartmalı bazalt levhaların (Ortostat) kullanılması çok yaygın bir uygulama idi. Ancak Yesemek üretim alanındaki bu kadar çok heykel taslağının sayısı yakın çevredeki sınırlı sayıdaki yerleşme için çok fazladır. Bu durumda neden bu kadar çok heykel üretilmişti? Buna ek olarak bu kadar ağır parçaların o günkü koşullar ve olanaklarla –büyük olasıkla ısmarlandıkları kentlere- nasıl taşındıkları, yanıtı olmayan sorular, sorunlardır. Bugün için kesinlikle Yesemek yapımı olduğu anlaşılan eserler 30 km. kadar kuzeydeki Zincirli Höyük’te bulunmuştur. Zincirli’de, MÖ 2. Bin yılı sonları ve MÖ 1. Binyılı başlarında yaşamış bir Geç Hitit Devleti olan Sam’al Kırallığı’nın başkentinin akropolünde, Yesemek Sfenks’lerinden ve aslanlarından örnekler ele geçmiştir (Zincirli’de Alman Kazıları sırasında bulunmuş 3 sfenks taslağı bugün Louvre Müzesi‘nde sergilenmektedir. Tip 2 ve Tip 3’ten birkaç aslan taslağı kazılardan sonra bulunmuştur). Ayrıca Sam’al kentinde bulunmuş bugün Gaziantep Arkeoloji Müzesi, İstanbul Arkeoloji Müzeleri ve Adana Arkeoloji Müzesi’nde sergilenen ‘Kapı Aslanı‘ türünden heykeller, olasıkla Yesemek’te üretilmişlerdi. Bunların dışında Yesemek’in 100 km. güneydoğusunda, Halep kenti kalesinde yapılan kazılarda ortaya çıkan MÖ 1. Binyılına tarihlenen bir tapınağın ortostatları arasında, Yesemek Aslan Tip 2’nin birebir benzeri bulunmuştur. Ancak bu kadar az kente dağılmış olan eser sayısının, Yesemek atelyesinde mevcut eserler ve atelyenin yapım kapasitesi ile uyum içinde olmadığı açıktır.

Aşağıda Yesemek’te bulunmakta olan değişik türde heykel taslaklarını ana çizgileri ile tanıtıyoruz.

Bibliografya

1. Alkım: Yesemek Taşocağı ye Heykel Atelyesinde Yapılan Kazı ve Araştırmalar, Ankara, 1974;
2. Duru: Eski Önasya Dünyasının En Büyük Heykel Atelyesi - Yesemek / The Largest Scuplture Workshop of the Ancient Neareast, İstanbul, 2004.
3. Duru; Yesemek. Eski Önasya Dünyasının En Büyük Heykel Atelyesi (Güncellenen İkinci Baskı), Gaziantep, 2012
4. Duru; Yesemek. The Largest Sculpture Workshop in the Ancient Near East (Updadet Second Edition), Gaziantep, 2012
5. Mazzoni; ‘Sikizlar: Una Cava d'Eta Siro Ittita’, Studi Micenei. Ed. Egeo Anatolici (In memoria Di Piero Meriggi), Fascicolo XXVI, Roma (1984):233243.