Sardis Artemis Tapınağı’ndan bir sütuna ait MÖ 3. yüzyıl tarihli astragal silme parçası. Yazıtta bir kelimenin tamamı srkastulis ve ikincisinin başlangıcı sf[… okunmakta. Yazıtın Artemis’e adakta bulunan bir kişiyle ilgili olduğu düşünülmektedir. Kelimenin tamamı sıfatlaşmış bir aile adı olarak tanımlanır. Adayan veya kendisine adanan olarak değiştirilebilir; örneğin, “şu-ve şu, Strastusun oğlu, Sardisli …” veya “şu ve şu, Strastusun oğlu, Sardis patroniçesine…”. Nicholas D. Cahill Sardis Kazı Arşivi Manisa Etnografi ve Arkeoloji Müzesi

Öncelikle Lidce yazıtların seksenden fazlası Sardis kentinde ele geçmiştir. Bunlar genellikle mezar yazıtları niteliğindedir. Büyük bir bölümü Artemision tapınağının etrafındaki tepelerde ve nekropolde yer alan kaya mezarlarının kapılarına veya mezarların girişine konmuş steller üzerine yazılmışlardır. Diğer küçük bir bölümü de Hermos ve Kayster vadilerindeki yerleşim yerlerinde ele geçmiştir. Ephesos, Smyrna, Pergamon ve Aphrodisias’ta Lidce yazıtlara rastlanmış olması bu epikorik kültürün yayılım alanının tespiti açısından önemlidir. Resmi konulara ayrılmış belge sayısı oldukça azdır. Şüphesiz Sardis’te ele geçen çeşitli diller ait belge türü bu kentin daha erken çağlardan itibaren çokdilli (multi lingual) ve çokkültürlü bir görünüm sergilediğini göstermesi bakımından önemlidir.

Uşak-Güre tümülüslerinden elde edilen ve MÖ 6. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilen Lidya Hazinesi, Lidya Krallığı soylularına ait eserlerden oluşmaktadır. Lidya Hazinesi’nde bulunan metal kapların bazılarında yazı örnekeri bulunmaktadır. Bu kısa yazılar, eser sahiplerinin, eseri yapan kişilerin veya bağışlayıcılarının isimlerinin kısaltmaları olabilir. Tabanında Milas ya da Midas adı ile başlayan bir yazıt bulunan akıtacaklı kap İkiztepe Tümülüsü’nden gelmektedir. Anadolu Medeniyetleri Müzesi Yapı Kredi Yayınları Uşak Arkeoloji Müzesi

 Lidce yazıtların tarihi ilk olarak M.Ö. 7. yüzyıla kadar çıkar. Bu döneme tarihlenen bir kap parçası üzerinde Lidce bir yazıt vardır ve dönem sikkeleri üzerinde de çok az sayıda Lidce alfabe örneklerine rastlanır. Lidce yazılı belgeler temel olarak Perslerin Lidyayı işgaliyle artış göstermiştir. Perslerin batı Anadolu’nun yerli halkları üzerindeki bu kültürel etkisi çok belirgindir ve olumludur. Zira Likya’da da Karya’da da Frigya’da da bu dönemde belge sayısında önemli bir artış olmuştur. Hatta taş eserlere yazılmış kitabelerin bu Pers eğemenliği döneminde ortaya çıktığı söylenebilir. Lidce’nin ömrü de tıpkı diğer epikorik diller gibi Büyük İskender’in Anadolu’yu istilasına kadar sürmüştür. Bu sözde büyük kahraman, yerli halkları dil ve kültür yönünden kötürüm etmiş, onları Helenleşmeye zorlamıştır. Nitekim onun istilasından sonraki döneme tarihlenebilen epikorik bir yazıt yoktur.

Pers istilasının yol açtığı en önemli sonuçlardan bir tanesi satraplık başkenti Sardis’te çokdillilik ve çokkültürlülüğün önünü açmasıdır. Bu yeni kültürel ortamdan yerliler kadar bölgede yaşayan Helenler de yararlanmıştır. Bu nedenle Sardis’te Lidce-Aramca ve Lidce-Helence çiftdilli yazıtlara rastlanmaktadır. Lidce-Helence çiftdilli yazıtlardan birinde şöyle yazmaktadır:

 Dilin çözümlenmesine ve transkripsiyon sisteminin standartlaşmasına bu türden yazıtlar yardım etmiştir. Bugün Lidce’nin transkripsiyonuyla ilgili tartışmalar nispeten azalmıştır. Yine de Lidce bir bütün olarak yeterince çözümlenememiştir. Dilde anlaşılmayan gramer ve sözcük alanları vardır. Yeterince anlaşılamayan veya çözümlenemeyen yazıtlar genellikle formüller şeklinde yazılmış olan yazıtlardır. Ayrıca aynı yapı unsurları için çeşitli sözcükler kullanılmıştır. Bunlar kavramlar arasındaki farkları anlamayı zorlaştırmaktadırlar. Örneğin νãnas ve asina sözcükleri “mezar” anlamına gelir. Bu sözcüklerden kast edilen mezar türü ve mezar yapısını ayrıştırmak oldukça zordur. Yazıtlar genellikle çok kısa tutulmuştur. Şimdiye değin bilinen en uzun yazıtın satır sayısı 25tir. Çözümlenebilen Lidce yazıtların büyük bir bölümü mezar yazıtlarıdır. Bunlar genellikle “Bu X’in oğlu Y’nin mezarıdır. Birisi bu mezara zarar verirse tanrılar onu cezalandırsın” şeklinde kalıplaşmışlardır. 

Ephesos Artemision’undan Lidya dilinde yazıt British Museum

 Lidce yazıtlar çok büyük oranda sağdan sola doğru yazılmışlardır . Çok az sayıda soldan sağa doğru giden yazıt vardır. Sözcükler arasında ayraç işaretleri kullanılmamış, boşluk bırakılmıştır. Lidce, harf yazılışlıdır ve yazı sisteminde 26 harf bulunmaktadır. Lidce yazım sistemi 9-7. yüzyıllar arasında Anadolu’da şekillenmeye başlamış olan Fenike yazısı temelli yazı sitemlerinin bir üyesidir. Doğu Helen yazılarından türememiştir. Bu çağlarda yerli Anadolu halklarını etkisi altına alacak bir Helen yazı modeli ne İyonya’da ne Rodos’ta ne de Girit’te vardı. Lidyalılar, Fenike temelli yazı sistemini çeşitli uyarlamalarla kendi dillerine adapte etmişlerdir. A, e, i, o, u vokallerinin yanında Likçe’de olduğu gibi nazal ã ve ẽ vokalleri bulunmaktadır. Y, zaman zaman i sesinin karşılığı olarak geçmektedir: artymu- > artimu-. Temel konsonantlar b/p, c, d, f, g, k, l, m, n, q, r, s, t, v’dir. Bunların yanı sıra l > λ, s > ś, t > τ, n > ν gibi ses artışı gösteren konsonant grubu vardır .

LİDCE ALFABESİ

 Lidce’nin çözümlenmesi ve dil özelliklerinin anlaşılması 1910’lu yıllarda E. Littmann ve W. H. Buckler’in çalışmalarıyla biçimlenmeye başlamıştır. 1936’de İtalyan P. Meriggi Lidce’nin Hint-Avrupa akrabalığını ve Anadolu dilleriyle ilgisini açıklamıştır. 1960’lı yıllardan itibaren de Roberto Gusmani Lidce yazıtları bir korpus olarak derlemeye başlamış, Lidce’nin gramer eskizini yapmıştır. Bugün Lidce’nin dil özellikleriyle ilgili pek çok belirsizlik vardır. Bu belirsizlik yazıt sayısının azlığından kaynaklanmaktadır. Nominal morfolojide singular ve plural çekimler ayrışmamıştır. Bir ismin paradigmasını belirlemeye yarayacak gövdeler ancak bazı durumlarda tespit edilebilmektedir. Casus’ların nominativus, accusativus ve dativus-locativus ekleri bilinmektedir. Genetif daha çok bileşik tamlama formuyla karşımıza çıkmaktadır: artimuλibśimνaν “Efeslilerin Artemis’ine”. Fiil gövdeleri de ayrışmamıştır. Bilinen zamanlar praesens-futurum ve preteritum’dur.

İzmir - Uşak karayolu üzerinde bulunan Güre Köyü yakınlarındaki Lidya tümülüslerinden biri olan Aktepe Tümülüsü mezar odasındaki kadın başı betimlemeli duvar resmi Yapı Kredi Yayınları Uşak Arkeoloji Müzesi

Şahıslar 3. tekil ve çoğul olarak bilinmektedir. Nadiren 1. tekil şahıs ve 2. tekil şahıs imperatif formları tespit edilmiştir. Praenomina, bazı demonstrativa ve relativa örnekleri dışında oldukça zayıftır. Bütün bu eksikliklere rağmen Lidce, eski Anadolu dilleri alanında sınıflandırılmakta, Palaca ve Hititçe gibi dillerle lexikal benzerlikleri saptanabilmektedir. Ancak Lidce’yi eski Anadolu dillerinin özel bir sahası olarak kabul etmek daha geçerli bir yaklaşım olacaktır.