YUKARI AGORA’NIN SERGİLENMESİ

Agora, antik kaynaklarca bir pazar yeri olarak işlev gören ama aynı zamanda bir kent meydanı olarak siyaset ve yönetim işlerinin gerçekleştiği, bir kutlama, tören ve yargı mevki, sosyal görünüm için merkez, bir toplantı yeri ve çok daha fazlası olmuş, genellikle de herkes tarafından antik polis’in kalbi olarak kabul edilmiştir. Sagalassos’a bakıldığında, bu yeni kentin merkezi Yukarı Agora alanında bulunmaktadır. Julio-Claudian ve Flavius hanedanlıklarına ait Roma imparatorları [MÖ 27- MS 96] döneminde, Yukarı Agora’daki devam eden değişim süreci hız ve hareket gücünde artış göstermiştir. Sagalassos halkının bu dönemde ne tür seçimler yaptıklarını görmek oldukça ilginçtir. Daha önceki yola bağımlılık tercihi nasıl bir şekilde yapılmıştı? Erken kent gelişimindeki Hellenistik akım ile Roma İmparatorluğu’na dâhil olmanın yeni siyasi gerçekliği sonucu ortaya çıkan genel görüş karşı karşıya geldiğinde mi? Yoksa yerel seçimler sadece bu iki seçeneğe odaklanmamış mıydı? Söyleyebildiğimiz kadarıyla, Yukarı Agora kökeni Orta Hellenistik dönemlere dayanan, bir dövülmüş toprak yürüme seviyesinde, 25 x 40 metre boyutlarında mütevazı bir alandan oluşmaktadır. Böyle olmakla birlikte, burası antik Sagalassos’un asıl halka açık toplanma yeridir. Aynı on yıllarda, agoranın doğu kıyısı boyunca Sagalassos’un ilk anıtsal yapısı taştan inşa edilmiştir. MÖ 1. yüzyılın sonuna doğru, agora şimdiki boyutlarına, yüzeyde yaklaşık 2200 metrekareye ulaşmıştır. Ancak bu süreçte meydanda döşeme yoktur ve işlevsel bir imar planı uygulanmamıştır. Bununla birlikte, meydan ve çevresindeki olanaklar diğer küçük kentlerdeki gelişmelerden uzak değildir. Hellenistik Sagalassos’un kent gelişimi hakkında bildiklerimizi düşündüğümüzde, yerel halkı ayakta tutan ekonomik faaliyetler dâhil esas yurttaşlık işlevleri bir şekilde Yukarı Agora’nın çevresinde yoğunlaşmış görünür.

Yukarı Agora’daki güneydoğu onursal sütununun kuzey tarafı.

MÖ 1. yüzyılın sonu ve sonrasında, Yukarı Agora’nın genişlemiş alanı hatırı sayılır gelişmeler görmek üzeredir. Yakın zamandaki kazılarda ilk olarak, meydandaki bağımsız anıtların inşasına ait kanıtlar belgelenmiştir. MÖ 1. yüzyılın son çeyreğindeki aynı terminus post quem en erken tarihleme, Korinth stili bouleuterion ve onun batı tarafı boyunca daha yüksek bir terastan agoraya bakan avlusuna atfedilebilir. Batıya doğru bir üst terasta yer alan temenosta bir podyum üzerinde yükseltilmiş, in antis bir tapınak ve kutsal alana girişi sağlayan Korinth düzeninde distyle bir propylon inşa edilmiştir. Dor Tapınağı, Sagalassos’un bilinen en eski tapınak binasıdır. Pisidia Anthiocheia’sının Augustus Tapınağı ile birlikte Küçük Asya’daki en erken podyum üzerinde yükseltilmiş tapınak örneklerindendir. Sagalassos’taki bu kutsal alan muhtemelen Zeus’a adanmıştır. Pisidia Antiocheia’sına benzer olarak, yapının tarzının Roma modeli olması dışında, bu Zeus Tapınağı’nın Roma ile başka ne gibi belirtili bir ilişkisi olduğunu görmek zordur. Aynı dönemde, kentin Yukarı Agora’sına Marcus Lollius’un gerçek boyutlu bir heykeli dikilmiştir. Yazıtlı kaidesinden anlaşıldığı üzere, bu heykel halk tarafından kentin koruycusu ve Galatia Eyale- ti’nin ilk yöneticisi olan Marcus Lollius’u onurlandırmak üzere yaptırılmıştır ve kendisinin polis ile arasındaki ideal ilişkiyi simgelemektedir. Bu anıt muhtemelen, Galatia Bölgesi’nin ilk yöneticisi olan Marcus Lollius ve polis arasındaki ideal ilişkiyi abideleştirmektedir. Takip eden on yıl içinde, agoranın dört köşesine, yüksek, Korinth stili birer onursal sütun dikilmiştir. Meydana daha muntazam bir görünüm kazandıran bu sütunlardan batı köşelerdeki ikisinin üzerinde, kentin ileri gelenlerinden birer kişinin bronz heykeli yer almıştır. Kuzeybatı onursal sütun üzerinde Kallikles oğlu Ilagoas ve güneybatıdaki sütun üzerinde Kallikles oğlu Krateros’tur. Doğudaki onursal sütunlar üzerinde bir kimlikle ilişkilendirilebilecek yazıt ya da benzeri bilgi ele geçmemiştir. Bu gelişmelerin ortaya koyduğu bir şey vardır, bu da Yukarı Agora’nın, Sagalassos’un merkezi kamu alanı olarak işlev görmeye devam ettiğidir. Genel olarak, kanıtlanmış bu süreç Hellenistik Küçük Asya’daki daha geniş akımların bir bölümünü oluşturmaktadır.

Geç Antik dönemde değiştirilmiş, Tychaion’a ait in situ kalıntılar.

Bu gelişmeler Sagalassos’un Roma imparatorluğuna dâhil olma sürecini takiben başlamış olsa bile, yüksek seviyedeki bu siyasi değişimin yerel süreci tetiklemesine ya da bunu yönlendirmesine gerek yoktur. Bu faaliyetler, MÖ geç 1. yüzyılda Hellenistik, bölgesel akımın bir parçasını oluşturan, genişletme ile başla- yan, agoranın detaylandırılmasının bir bölümü olarak da düşünülmüş olabilirler. Dor Tapınağı için seçilen resmi yapı stili ve Sagalassos’ta üst düzey bir siyasi liderin bilinen ilk anıtının varlığı ile birlikte Roma İmparatorluğu’yla olan bağlantı açıkça ortadadır. Ancak poleis ve siyasi liderleri arasındaki sosyal mutabakatın abideleştirilmesi aynı zamanda etkili bir Hellenistik gelenek olmuştur. Bu açıdan bakıldı- ğında, Yukarı Agora’nın anıtsallaştırılması, herhangi bir mimari ya da kültürel geleneğin tarafında ya da karşısında yapılmış bilinçli bir seçim yansıtmaktan ziyade, daha geniş çaptaki geleneklerin özgün ve yerel bir karışımı olmuştur. Her durumda, Sagalassos’un Yukarı Agora’sındaki gelişmelerin sonraki adımları bu yerel karışımı temsil etmeye devam etmiştir. Augustus döneminin sonuna doğru ya da imparator Tiberius’un hükümdarlığının başlarında, agoranın güneyine kare planlı, dört sütun üzerinde taş bir çatı taşıyan küçük bir tapınak inşa edilmiştir. Korinth stili bu anıt Tychaion [Tykhaion] olarak hizmet vermiş, toplumun korunma ve refahını sağlamıştır. Bu küçük ancak sembolik olarak çok önemli olan tapınak, yerel geleneklerin ve kültürel adetlerin dayanak noktası olmuştur.

Yerel prytaneion’un kazısı yapılmış kalıntıları.

Aşağı yukarı aynı dönemde, Dor stili bir nymphaeum Yukarı Agora’nın kuzey kıyısı boyunca inşa edilmiştir. Dor tapınağında olduğu gibi, Pisidia Antiocheia’sında cardo maximus’un kuzey ucundaki benzer bir nymphaeum [tarihlemesi kesin değildir] mimari düzenlemesi akla gelmektedir. Bu benzerliğin anlamının kültürel açıdan ne kadar derine gittiğini tahmin etmek hala zordur. Sagalassos’ta, nymphaeum’un onursal sütunların arasına yerleştirilmesi, bu dönemdeki agora mimari projelerini geliştirmek için, eksenellik ve cepheden tasvirin kullanıldığını onaylamış bulunmaktadır. Kısa bir süre sonra, Yukarı Agora’daki dörtgen yapı, taştan bir yüzeyle kaplanmış, stratigrafik olarak MS 1. yüzyılın ikinci çeyreğine sabitlenmiştir. Yine aynı dönemde, agorada güneybatı onursal sütunun yakınına, yazıtlı, altıgen bir kaide üzerine, Las isimli bir kadın için, gerçek boyuttan daha büyük bir heykel yerleştirilmiştir. Meydan tabanının taş döşeme ile kaplanmasıyla aynı evrede, agoranın batı, güney ve doğu kenarlarına Dor stili portikolar inşa edilmiştir. Agoranın doğu kenarına orta Hellenistik Dönemde yapılmış olan kesme taş anıtsal bina, bu evre-de büyütülerek bir gymnasiuma dönüştürülmüş ve özgün kısım bu yeni kompleksin batı kanadı olarak işlev görmeye başlamıştır. Bu Agora Gymnasium’u sayesinde, kent merkezinin etrafında toplanan işlevlere, kültür, kült, eğitim ve atletizm de eklenmiştir ve Yukarı Agora çevresinde yoğunlaşan işlevsel çeşitliliği tamamlamıştır. Artık, agora mimari olarak çevrelenmiştir. Muhtemelen bu salonların içine birçok onursal heykel yerleştirilmiş olmalıydı. Ele geçen korunmuş ve yazıtlı heykel kaidelerinin kayıtlarına bakarsak, heykellerin çoğunluğu Sagalassos vatandaşlarını temsil etmiş olabilir.

Sagalassos, kaliteli seramik

Güneydeki işlek caddenin giriş noktaları, her iki yanda birer kemerle vurgulanmıştır. Demos tarafından kuzeybatıda adına onursal bir sü- tun dikilen Ilagoas’ın torunu Kallikles, güneybatı kemerini muhtemelen Caligu'ya adamıştır [MS 37-41]. Caligula’nın isminin silinmesinden sonra MS 42/43’te kemer, İmparator Claudius ve merhum kardeşi Germanicus’a tekrar adanmıştır. MS 43-46’da, demos diğer kemeri İmparator Claudius’a adamış ve bahsi geçen Kallikles kemer üzerine imparator için bir heykel diktirmiştir. Bunlar Sagalassos’ta Roma imparatorlarının ilk heykeltıraşlık ve epigrafik betimlemeleri olmuştur. Her iki kemer de İmparatorluğun siyasi etkilerini görsel ve somut kılmıştır. MS 1. yüzyılın ikinci yarısında, Yukarı Agora düzenlemesine son bir anıtsal yapı eklenmiştir. Güneybatı köşesinde, Korinth stili etkileyici görkemli bir yapının kalıntıları, başlangıçta, kent idarecilerinin ve muhtemelen agoranomoi’nin görev yaptığı, Hestia’nın sonsuz kutsal ateşinin canlı tutulduğu, yatırımcılar ve misafirlerin resmi olarak kabul edildiği, şehrin prytaneion’u olarak tanımlanmıştır. İmparator Vespasianus adına yapılan bir atlı heykel ve Asya eyaleti yöneticilerinden birine adanmış bir anıtın eklenmesinden sonra bile, Sagalassos’ta MS 1. yüzyıl Roma imparatorları ya da Roma yetkililerine adanmış anıtlar sınırlıyken, ağırlıklı olarak yerel seçkin ailelerden biri daha iyi temsil edilmiştir. Aynı zamanda, Yukarı Agora’nın merkezi kısmı nispeten açık bırakılmış, çevresi ise tipik idari, siyasi, dini, sosyal ve kültürel kurumlar için inşa edilmiştir. Bu genel bakışa göre, Sagalassos’un Yukarı Agora’sı açıkça, Pisidia, Küçük Asya ve Doğu Roma’da geniş çaplı akımları izleyen, orta büyüklükte bir Greko-Romen kentine ait özenle hazırlanmış merkezi bir yerin, esasında bir lokal versiyonu olduğudur.

Doğu nekropolde kazısı yapılmış Roma İmparatorluk gömüt alanlarından biri