Tarihsel coğrafya açısından baktığımızda, Anadolu’nun batıdan doğuya doğru yükselen dağ sıraları ve bunların arasına serpiştirilmiş verimli ovalarında, toplumsal tabakalaşmanın ve sınıf çatışmalarının en erken izleri filizlenmiştir. Kalkolitik Çağdaki bakır kullanan topluluklardan Roma İmparatorluğu’nun görkemli şehirlerine kadar, Anadolu’nun toplumsal yapısı dramatik bir biçimde evrilmiştir. Bu dönüşüm, yönetici elitlerin doğuşunu, köleliğin kurumsallaşmasını ve nihayetinde direniş ve isyan dalgalarını beraberinde getirmiştir. Anadolu’da sınıfların ortaya çıkışı ve köleliğin doğuşu bakımından zaman çizelgesine baktığımızda Neolitik dönemde görülen obsidyen ticareti ile sosyal sınıfların bu dönemde ortaya çıktığı ileri sürülebilir. Kalkolitik Çağın (MÖ 5500-3000) erken tarım topluluklarında sosyal farklılaşmanın izleri görülür. MÖ 3000-1200 yıllarını kapsayan Tunç Çağı sürecinde Hitit İmparatorluğu’nun ortaya çıkışı ile Hitit toplumunun ortaya koyduğu kanunlarda kölelik yasalaştırılır. Ancak Hititlerde net olarak karşılaşılan bu kavramın Anadolu geleneğinin devamı olduğunu söylemek mümkündür. MÖ 2. binyılın başlarına kadar süren yazısız dönemlerde Anadolu'da kölelik ile ilgili bilgimiz olmasa da sınıf farklarından söz etmek mümkündür. Bu dönemde savaş esirleri ve borç köleliği yaygınlaşır. Demir Çağı (MÖ 1200-600) başlangıcında Hititlerin çöküşü ile Frig ve Urartu’nun yükselişi arasındaki dönemde kölelik ve hiyerarşik düzen sürer. MÖ 550-330 yıllarını kapsayan süreçte Anadolu’nun büyük bir bölümü Pers satrapları tarafından yönetilir ve bu dönemde vergi sistemi altında sınıf ayrımı derinleşir. Bu dönemin devamındaki Hellenistik Dönemde (MÖ 330-133) Yunan tarzı şehir-devletleri gelişir ve kölelik, kamusal ve özel yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelir. İtalya yarımdasında güçlenerek Anadolu’ya da MÖ 180’lerden itibaren egemen olmaya başlayan Roma Cumhuriyeti, MÖ 133-MS 400 arasında imparatorluğa dönüşerek Anadolu’yu ele geçirdikten sonra büyük çiftliklerde köleliği (latifundia) kurumsallaştırır.

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi 106. Sayı “Ötekilerin Arkeolojisi Dışlananlar ve Ötekileştirilenler”