Mustafa Kemal Atatürk, Kurtuluş Savaşı'ndan henüz çıkan bu toplumun nereden geldiğini ve bu coğrafyaya aidiyetini araştırmak için arkeoloji ve antropoloji bilimine başvurmuştur. Bu konuda yurt dışından bilim insanlarını getirtmesi; ihtisas yapacak öğrencilerin seçilip yurt dışına gönderilmesi; kazı, araştırma ve sergilere farklı kurumların bütçelerinden ödenek ayrılması bu yolda atılan ilk adımlardır. Sonrasında uluslararası kongreler düzenlenmeye başlanmış, Anadolu'da kazı ve araştırmalar çoğalmıştır. Türkiye Trakya'sında ilk kez bir Türk arkeoloğa kazı ve araştırma imkanı verilmiştir. Osmanlı'dan kalan birkaç müzenin yanı sıra çok sayıda müze açılmış, özellikle koruma ve kullanım amaçlı eski Selçuklu kalıntıları restore edilerek müzeye dönüştürülmüştür. Ayrıca Ankara Üniversitesi, Dil-Tarih ve Coğrafya Fakültesinde (DTCF) arkeoloji ve arkeoloji ile ilgili bölümler açılmış, İstanbul Üniversitesinde bir arkeoloji kürsüsü kurulmuş, ayakta kalmış olan pek çok tarihi kalıntıda konservasyon ve restorasyon çalışmaları özellikle başlatılmıştır. Mustafa Kemal Atatürk tüm bu çalışmalar sırasında denetimleri bizzat kendisi yapmış, zaman zaman gidişata direkt yön vermiştir. Öyle ki, ağır hasta yatağında bile bu gelişmeleri yakından izlemiştir. Türk Tarih Kurumu (TTK), Türk Dil Kurumu (TDK) gibi kurumların açılmasını sağlayarak şahsi mirasını bu kurumların ayakta kalabilmesi için harcamış, bu kurumlara sürekli katkı sağlayabilecek şekilde mirasını vasiyet etmiş, kısaca Cumhuriyet projesinin sonsuza kadar devam edebilmesi için her şeyi kurgulayarak ne kadar engin bir vizyona sahip olduğunu bütün dünyanın gıpta duyarak görmesini sağlamıştır.

Atatürk, kısa yaşam serüveninin son 15 yılında Cumhuriyet'in temellerini sağlam atabilmek için olağanüstü çaba göstermiştir. Bu gayretin içinde Türkiye Arkeolojisi önemli bir yer tuttuğundan bazı araştırmacılar bu dönemi 'Arkeoloji Yılları' diye tanımlar.