Bizans’ın Kapalı Kapılar Ardındaki Yitik Mirası: Studios Manastırı ve Kilisesi

William Shakespeare’in Sone 64’ü şöyle başlar: “Gördüm anıtlarını nice görkemli çağın, zamanın acımasız eli, yıkıp etmiş yerle bir, yüce kuleler darmadağın ve ebedî tunç ölümün gazabına köledir...” Shakespeare bu dizelerinde zamanın acımasızlığını ve yıkıcılığını vurgular, insanoğluna ölümü hatırlatır.

Studios Manastırı ve Kilisesi Foto: N. V. Artamonoff, 1937

İnsanoğlunun ardında bıraktığı her şey zamanla yıkılıp yok olmaya yüz tutar. Dünya üzerinden nice uygarlıklar gelmiş geçmiştir. Bu uygarlıklar, ihtişamı ile çağlar boyunca adından söz ettiren nice kentler nice anıtlar inşa etmişlerdir. Sözgelimi Orta Çağ’ın en büyük imparatorluklarından biri olan Bizans İmparatorluğu 1100 yıllık varlığı boyunca hüküm sürdüğü coğrafyalarda anıtsal yapılar inşa etmiş; Bizanslılar özellikle, “Konstantin’in Kenti” anlamına gelen Konstantinopolis olarak adlandırdıkları ve kutsal saydıkları İmparatorluğun başkentini zengin dekorasyonlu kiliselerle donatmışlardır. Konstantinopolis’in ilk büyük manastırlarından biri olan Studios Manastırı [resmi olarak: Prodromou en toi Stoudiou] bu yapılar arasında önemli bir örnektir. Manastırın kilisesi günümüzde İstanbul’daki Bizans anıtlarından günümüze gelebilen en eski manastır kalıntısı olarak varlığını sürdürmektedir.

A. G. Paspates’in 1877 tarihinde İstanbul’da yayınlanan Vyzantinai Meletai Topographikai kai istorikai meta Pleist n ikon n [Βυζαντιναί Μελέται Τοπογραφικαί και Ιστορικαί μετά πλείστων εικόνων] adlı eserindeki Studios Manastırı kilisesinin gravürü.36 Gravürde kilisenin doğu ve kuzey cepheleri görülmektedir.

Studios Manastırı Bizans Dönemi kentinin güney batı ucundaki Psamathia bölgesindedir. Günümüzde, manastırın bulunduğu bölge Fatih ilçesine bağlı Yedikule Mahallesi sınırları içinde kalır.

Manastırın bulunduğu alan ilk başta İmparator I. Konstantinos’un inşa ettirdiği surların dışında iken sonradan İmparator II. Theodosius kara surlarını inşa ettirince manastır surların içine dâhil olmuştur. Aynı zamanda manastır, Theodosius surlarının kapılarından biri olan ve imparatorların seferden kente döndüklerinde zafer alayına önderlik ederken kente giriş yaptıkları “ana tören kapısı” olan Altın Kapı [Chryseia Pylē / Porta Aurea] yakınlarındadır.

Floransalı keşiş ve coğrafyacı Cristoforo Buondelmonti’nin 1420’lerde hazırladığı ünlü eseri Liber Insularum Archipelagi’de resmettiği Konstantinopolis kent haritasında [folyo 42recto] Studios Manastırı adıyla birlikte yer alır [Harita: Vat. Cod. Urb. Lat. 458’den, Vatikan Apostolik Kütüphanesi].

Manastır kimi kaynaklara göre 454 yılından önce, Patrik Studios tarafından kendine ait arazi üzerinde inşa ettirilmiştir. Bazı kaynaklar Studios’un Markianos döneminde, 454’te konsül olduğunu belirtir. Manastırın kilisesi 450’lerde ya da 453-454 yılları civarında inşa edilmeye başlanmıştır. Bizanslı yazarların tespitlerine göre; kilise ve manastırın inşa tarihi 463’tür.

İtirafçı Theophanes’in 810-814 yılları arasında yazdığı kronikte Studios adında, kendini Tanrıya adamış Romalı bir asilzadenin Bizans İmparatoru I. Leon’un altıncı imparatorluk yılında, 463’te Vaftizci Yahya’ya adanan bir kilise inşa ettirdiğinden söz edilir. Bizans kaynaklarından İoannes Skylitzes’in kroniğinde İmparator V. Mikhail Kalaphates’e ilişkin bölümde Studios Manastırı’nın kilisesinin Vaftizci Yahya’ya adandığı dile getirilir.

Paskal Kroniği’ne göre; 5. yüzyıldan itibaren Studios Manastırı, Uykusuz Keşişler [Akoimetoi] olarak tanınmış bir grup dindar Hristiyanın gece gündüz durmaksızın devam eden ayinlerine ev sahipliği yapmıştır. Aynı kaynak 627’de Patrik Bonus’un Studios Manastırı’na gömüldüğünü aktarır. Tasvirkırıcılık evresinde manastırın keşişleri baskı altına alınmıştır. Keşişler, İmparator V. Konstantinos’un emriyle dağıtılmıştır. Ancak manastır varlığını sürdürmeye devam etmiştir...

Studios Manastırı uzun zamandır kaderine terk edilmiş durumdadır. Kasım, 2018

Devamı; Aktüel Arkeoloji Dergisi 84. Sayı, "Harabelerin Sessiz Hakimiyeti"

 

 

EN ÇOK OKUNANLAR

Tarlada Yürüyüş Yapan Kadın 2150 Gümüş Sikke Buldu

Prag'ın güneydoğusundaki Kutnohorsk kentinde tarlada yürüyüş yapan bir kadın, çiftçilik faaliyetleri sırasında yüzeye çıkan birkaç gümüş sikkeye rastladı. Çek Cumhuriyeti'nde şimdiye kadar bulunan en büyük erken ortaçağ sikke istifini açığa çıkardığının farkında değildi.

SON İÇERİKLER