Şapel kalıntısının apsisinde ve kuzey  ile güney duvarlarında fresklere ulaşılmıştır. Şapelin kuzey duvarında kırmızı bordürlü, kırmızı siyah ve sarı renklerin kullanıldığı motif desenli fresk, güney duvarında  kırmızı bordürlü, kırmızı, siyah ve sarı renklerin kullanıldığı bileklerinden aşağıya kadar olan kısmının bulunduğu çıplak ayakların betimlendiği fresk ortaya çıkarılmıştır. Şapelin orta kısmının yan duvarlarında  ise podyum benzeri platform üzerinde giysili figürler görülmüştür.  Görülen bu figürlerin yer aldığı fresklerin apsis kısmında yer alan fresklerden daha erken tarihli olduğu düşünülmektedir.

Geç Bizans Dönemi dini yapı kalıntısının zemininde; iki kafatasına, çok sayıda insan kemiğine ve doğu-batı (atlas-sacrum) yönünde  uzanan ve dorsal pozisyona sahip olan  in situ inhumasyon gömüsüne rastlanılmıştır. Birincil gömüt özellikleri taşıyan ve yetişkin erkek bireye ait olan iskeletin  kondisyonun iyi durumda olduğu, diğer kemiklerin ise ikincil gömüt özelliğine sahip olduğu gözlenmiştir.

MEZARLAR

İncili köşkün kuzeyinde yer alan deniz surlarındaki  tonozlu alt galerilerin içerisinde, yüzeye oldukça yakın seviyede Geç Bizans Dönemine tarihlendirilen on beş mezara ulaşılmıştır. Mezarların beşi  üzerinde antropolojik gözlemler rahatlıkla yapılabilirken geri kalan on mezarın fiziki ve antropolojik durumu; genel tanımlama yapmaya engel teşkil edecek kadar kötü durumdadır. Bu duruma, mezar alanının yıllarca insan sirkülasyonuna açık bir durumda olmasının getirebileceği tahribat ile yapı içerisinin su almasından kaynaklı oluşan nemin etkili olduğu düşünülmektedir.

Basit toprak mezar içerisindeki (M1) yetişkin erkek birey, doğu-batı (atlas-sacrum) doğrultusunda uzanmaktadır. Dorsal pozisyondaki bireyin kolları karın bölgesi üzerinde birleştirilmiştir. Craniumunda basınç kaynaklı kırıklar bulunan bireyin alt ekstremitesi üst ekstremitesine  oranla osteolojik  olarak daha iyi durumdadır.

Deniz surları içerisindeki Bizans Dönemine ait tonozlu alt galerilerde bulunan ilk mezar yeri sonrasında yürütülen kazı ve temizlik çalışmalarında dağınık halde kafatası ve kol kemikleri parçası ile karşılaşılmıştır. Durum üzerine yapılan inceleme, kazı ve belgeleme safhalarından sonra basit toprak tipolojisindeki bir diğer mezar (M2) açığa çıkarılmıştır. Doğu-batı doğrultusunda uzanan, kolları karın üzerinde kavuşturulmuş olan ve makroskobik incelemeler neticesinde yetişkin erkek bireye ait olduğu düşünülen iskeletin alt ekstremitesi üst ekstremitesine oranla oldukça iyi durumdadır.

M8 olarak belgelenen basit toprak mezar içerisindeki birey ise kuzey-güney doğrultusunda sırt üstü uzanmaktadır. Kafatası tespit edilemeyen yetişkin bireyin antropolojik pozisyonu diğer iskeletlerle benzerlik göstermektedir. Üst ekstremitesi kötü durumda olan bireyin bacak kemikleri nispeten daha iyi durumdadır. Mezar içersinde herhangi bir gömü hediyesi saptanamamıştır.

Moloz taşlardan oluşturulmuş sanduka tipolojisindeki mezarda (M12) ise tekli gömünün varlığı ile karşılaşılmıştır. Doğu-batı doğrultusunda sırt üstü uzanan yetişkin erkek bireyin kollarının karın hizasında birleştirildiği görülmüştür. Osteolojik olarak iyi durumda korunagelen bireyin bulunduğu mezarda gömü hediyesine rastlanılmamıştır. Etrafı taşlarla çevrili mezar (M15), yetişkin bir erkeğe aittir. Doğu-batı doğrultusunda konumlandırılan ve  dorsal pozisyona sahip olduğu görülen bireyin kolları karın üzerinde yerleştirilmiştir. İyi durumda korunagelmiş iskeletin craniumunda basınç kaynaklı kırıklar söz konusudur. Mezar içerisinde herhangi bir buluntu ile karşılaşılmamıştır.

İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü uzmanları sorumluluğunda sürdürülen Sur-i Sultani arkeolojik kazıları neticesinde; şapel içerisindeki in situ gömü ve ikincil gömüt şeklindeki  insan kemikleri haricinde 15 mezar gün ışığına çıkarılmıştır. Kapalı mekan içerisinde ve yüzeye yakın noktada tespit edilen mezarlar; basit toprak mezar ile moloz taşlardan oluşturulmuş basit sanduka mezar tipolojisindedir. İnhumasyon, tekli gömü şeklindeki bireyler üzerine çıplak gözle yapılan incelemelerde; dorsal pozisyona sahip bireylerin 10’unun doğu-batı, 5’nin kuzey-güney yönünde uzandıkları görülmüştür. Azınlıkta kalan yönsel sapmanın mezarlık yeri oluşturmada yaşanılan alan kısıtlılığından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Birincil gömüt şeklindeki bireylerin kollarının, Bizans Dönemi ölü uğurlama ritüellerinde sıklıkla görülen biçimde göğüs ve karın üzerinde birleştirildikleri tespit edilmiştir.

Bireylerin cranium ve pelvisleri üzerine yapılan makroskobik gözlemler neticesinde; 8 bireyin yetişkin, 6 bireyin çocuk, 1 bireyin ise bebek olduğu anlaşılmıştır. Tekli gömü şeklindeki mezarlardaki 5 bireyin yetişkin erkek olduğu belirlenmiş, diğer  mezardaki bireylerin oldukça kötü durumda korunagelmesinden dolayı cinsiyet tayini yapılamamıştır. Mezarlar ile ilgili detaylı laboratuvar analizi yapılması durumunda veriler sizler ile paylaşılacaktır.

İstanbul tarihinin dışa vurumu olan bölgedeki Sur-i Sultani’nin deniz tarafındaki surlarda 2018 yılı Nisan ayında başlatılan arkeolojik kazılar, bölgenin geçmişi ile ilgili birçok önemli bulguyu gözler önüne sermiştir. Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü ile İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğünün ortak çalışmalarıyla sürdürülen çalışmalarda ulaşılan Geç Bizans Dönemi mezarları titizlikle yürütülen antropolojik belgelemeler sonrasında koruma altına alınmış ve yapılması muhtemel laboratuvar uygulamalarına hazır hale getirilmiştir. Çalışmaların büyük bir hızla devam ettiği alanda ortaya çıkarılan şapel ile ilgili konservasyon ve analiz çalışmaları devam etmekte olup, alandaki diğer taşınmaz mimari kalıntılar Bölge Koruma Kurulunun kararları ve uzman raporları doğrultusunda yerinde koruma altına alınmış; taşınır kültür varlıkları ise İstanbul Arkeoloji Müzelerine nakledilmiştir.

Kültür ve Turizm Bakanlığının planladığı proje doğrultusunda üç etap şeklinde ilerleyen restorasyon ve arkeolojik çalışmaların bölgeye katacağı fonksiyonel değer ortadır. Bu uygulamaların, tarihi yarımada başta olmak üzere Çatalca ve Silivri bölgelerinde ayakta kalmak için mücadele veren farklı dönemlere ait surlarda da uygulanması en büyük temennimizdir.

** İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürü Rahmi ASAL’a, kazı ekibinde yer alan; E.Hakan DEMİRASLAN, Serkan ELOĞLU, Furkan ALUKVEREN ve Nazım SOYLU ’ya, kazı alanının hava fotoğrafı çekimlerini yapan  Hasan BİNAY’a katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

** Tezcan H. (1989).Topkapı Sarayı ve Bizans Devri Arkeolojisi. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları. İstanbul.

Aktüel Arkeoloji 77. Sayı - Covid-19 İlk Değil! 

www.arkeolojidukkani.com/urun/covid-19-ilk-degil