Batı Anadolu’dan Asya’nın içlerine, Afganistan’a kadar uzanan geniş coğrafyayı saran ticaret yolları; Erken Tunç Çağı olarak da tanımlanan MÖ 3. binyılın ortalarında oluşmuştur.

MÖ 2. BÄ°NDE TÄ°CARETÄ°N Ä°ÅžLEYİŞİ

Batı Anadolu’dan Asya’nın içlerine, Afganistan’a kadar uzanan geniÅŸ coÄŸrafyayı saran ticaret yolları; Erken Tunç Çağı olarak da tanımlanan MÖ 3. binyılın ortalarında oluÅŸmuÅŸtur. O dönemde bölgelerarası mal akışının en yoÄŸun gözlendiÄŸi hatlar ise Mezopotamya’yı doÄŸuda Ä°ndus bölgesi ile Afganistan’a ve güneyde bakır kaynağı Umman’a baÄŸlayan yollardı. Orta Tunç Çağında (MÖ 2000-1600) bu durum deÄŸiÅŸmeye baÅŸlamış, Mezopotamya ve Elam’ı (Batı Ä°ran) Anadolu ve Suriye’ye baÄŸlayan ticaret yolları gittikçe önem kazanmıştı. O dönemde stratejik önemi en yüksek ham madde olan bakırın ticareti ile ilgili bilgilerimiz bu deÄŸiÅŸimi açıkça yansıtır. MÖ 18. yüzyılın sonlarından itibaren Mezopotamya’ya, Suriye üzerinden ithali gittikçe artan Kıbrıs bakırı yüzyıllardır kullanılmakta olan Umman bakırının yerini almıştır. Geç Tunç Çağında (MÖ 1600-1200) ise Kıbrıs’ın bakır ihracatının artması; Minos, Girit ve Miken Yunanistanı’nın doÄŸuyla ticaretinin yoÄŸunlaÅŸması ve bölgede oluÅŸan ticaret aÄŸlarına Orta Akdeniz adalarının da katılmasıyla ticari trafiÄŸin yoÄŸun ekseni daha da batıya, yani denize kayar. Bu geliÅŸmeler sonucu özellikle MÖ 14. ve 13. yüzyıllarda bölgelerarası mal sirkülasyonu çok büyük boyutlara ulaÅŸmış ve deniz taşımacılığı daha önce olmadığı kadar önem kazanmıştır. MÖ 2. binyıl boyunca devam eden bu trafiÄŸin kimler tarafından ve hangi mekanizmalarla iÅŸletildiÄŸi sorusu her zaman ilgi çeken bir araÅŸtırma konusu olmuÅŸtur.   

MÖ 2. Binyılda Bölgelerarası Ticaretin Anahatları

MÖ 2. binyılın ilk yüzyıllarında geliÅŸen ticaret aÄŸlarından bazıları özellikle iyi bilinir. Bunlardan bir tanesi Kuzey Mezopotamya'daki Assur ile Kayseri yakınındaki KaneÅŸ (Kültepe) ÅŸehir devletleri arasında MÖ 1920-1750 arasında iÅŸleyen mal akışıdır. Bu yolla Anadolu’ya kalay ve Mezopotamya’nın büyük raÄŸbet gören kumaÅŸları ithal edilirken, Anadolu gümüÅŸü de Mezopotamya’ya ihraç edilmiÅŸtir. Bu ticaret, faaliyetleri gereÄŸi bazen yıllarca KaneÅŸ’te ikamet etmek zorunda kalan Assurlu tüccarlar tarafından yönetilmekteydi. Kültepe’de yürütülen kazı çalışmalarında bu tüccarların yaÅŸadığı mahalle (karum) açığa çıkarılmış ve bu ÅŸahısların yazışmalarını içeren yaklaşık 20 bin kil tablet günümüzden 4 binyıl önce gerçekleÅŸen uluslararası mal deÄŸiÅŸtokuÅŸu ile ilgili ayrıntılı bilgi saÄŸlamıştır. Anadolu’ya gönderilecek kalay önce (muhtemelen Afganistan, Tacikistan veya Özbekistan’daki yataklardan) Ä°ran üzerinden Assur’a getirilmekteydi. Ä°hracı yapılan kumaÅŸların büyük bölümü de Güney Mezopotamya’da üretiliyordu. Yani KaneÅŸ-Assur hattı, aslında daha doÄŸuya ve güneye yayılan geniÅŸ ticaret ağının bir parçasıydı.

....................

................................

Yazı ve fotoğraflar:

Emre KURUÇAYIRLI

Bryn Mawr College

Yazınınn Devamı: Aktüel Arkeoloji Dergisi 33. sayısında.